Het lijkt een typisch Nederlands fenomeen te zijn, de grote hoeveelheid en diversiteit aan rekendoelen voor basisscholen. Eerder legde ik uit dat het SLO de afgelopen jaren ‘doelen’ voor verschillende ‘doelen’ heeft opgesteld. Dat heeft geleid tot vijf typen en 1.464 rekendoelen voor basisscholen (Langerak, 2023).
Dat artikel leidde tot een stroom aan reacties waarbij leerkrachten, rekencoördinatoren, ib’ers en schoolleiders nog meer verschillende overzichten van andere rekendoelen met mij deelden. Vaak met de vraag erbij ‘Wat moeten we hier dan mee?’. Na al die overzichten te hebben bekeken, blijkt dat ook hier ‘doelen voor verschillende doelen’ te onderscheiden zijn.
Op scholen worden die overzichten gebruikt omdat leerkrachten focus willen en graag willen weten waar ze zich op moeten richten. Maar die overzichten zorgen vaak voor spraakverwarring, want in al die uitwerkingen zijn wel meer dan twintig verschillende benamingen voor de rekendoelen te vinden. Als leerkracht zie je door het bomen het bos niet meer. In Nederland rekenland is een bomengids nodig om te weten met welk rekendoel je te maken hebt. In die bomengids zijn twee families te onderscheiden: de SLO doelen als eerste en als tweede de uitwerking van die doelen in de praktijk van scholen. Beide doelfamilies hebben ieder vijf verschillende doeltypen voor verschillende doelen.
Naast de vijf typen rekendoelen die SLO heeft opgesteld, zijn er binnen de praktijk van basisscholen vijf andere typen rekendoelen te onderscheiden (zie tabel). Die rekendoelen zijn vooral bedoeld om handen en voeten te geven aan de uitvoering van de SLO doelen en zijn dus een uitwerking in de praktijk.
Het eerste doeltype is een kernset van rekendoelen. Om de overvloed aan rekendoelen te beheren, creëren onderwijsadviesbureaus vaak eigen samenvattingen. Deze zijn bedoeld om het uitgebreide aantal rekendoelen terug te brengen tot een kernset. Scholen maken gebruik van deze overzichten, en afhankelijk van het bureau, variëren de benamingen zoals cruciale rekendoelen, essentiële rekendoelen , focusdoelen en sleuteldoelen.
Het tweede doeltype zijn de lijsten van rekendoelen voor de basisbewerkingen. Deze lijsten worden aangeduid met diverse termen, zoals basisdoelen, tafeldoelen, automatiseerdoelen, sleepdoelen, strategiedoelen, werkbladdoelen, muurdoelen en bareka-doelen. Deze benamingen verwijzen naar specifieke basisbewerkingen in rekenen die leerlingen moeten beheersen en toepassen.
Het derde doeltype zijn rekendoelen die over een bepaalde periode zijn verspreid en gericht zijn op de planning van het onderwijs. Scholen krijgen bij hun rekenmethodes overzichten en posters met deze rekendoelen. Ze worden benoemd als lesdoelen, weekdoelen, blokdoelen en jaardoelen, wat aangeeft op welk tijdsbestek ze van toepassing zijn.
Het vierde doeltype betreft rekendoelen die een specifieke volgorde hebben en opgedeeld zijn in kleinere doelen, zoals ook zichtbaar is in rekenmethodes. Deze doelen staan bekend onder verschillende benamingen, waaronder leerlijndoelen, subdoelen, deeldoelen en tussendoelen, die allemaal verwijzen naar een stapsgewijze aanpak van een rekendoel.
Het vijfde doeltype zijn rekendoelen die specifiek gericht zijn op toetsen. Hierbij worden diverse benamingen gebruikt, zoals methodetoetsdoelen, midden-doelen, einddoelen, Cito/Iep-doelen en toetsdoelen. Deze termen duiden op rekendoelen die aansluiten bij verschillende fasen en vormen van toetsing binnen het rekenonderwijs.
Kaleidoscoop of onontwarbare kluwen aan rekendoelen
Al deze rekendoelen hebben natuurlijk een enorme overlap met elkaar. Zo kan één lesdoel herleid worden tot een kerndoel of streefdoel, en hoort het wellicht ook tot een cruciaal doel, maar is ook onderdeel van een blokdoel en jaardoel, en is verdeeld in subdoelen van een leerlijn en komt zowel terug als methodetoetsdoel als in de middentoets en waarschijnlijk ook in de eindtoets. Volgt u me nog?
Positief gesteld is het een kleurrijke rekenkaleidoscoop, maar de praktijk van leerkrachten is minder positief: zij zien een onontwarbare kluwen aan rekendoelen en worden er horendol van. Veel leerkrachten zijn gefrustreerd, boos, maar ook moedeloos: een poging om grip te krijgen op rekendoelen en deze te begrijpen is nauwelijks meer op te brengen.
In plaats van richting te geven, lijkt het herhaaldelijk formuleren van nieuwe rekendoelen meer een bewijs van de doelloosheid in het Nederlandse rekenonderwijs. Het opstellen van nieuwe rekendoelen is zo diepgeworteld geraakt dat het een overdreven rol speelt. Het voortdurend bijstellen van rekendoelen is ontaard in een contraproductieve praktijk, waar leerkrachten moedeloos van worden. Ze worden niet in staat gesteld om goed rekenonderwijs te geven.
Tot op de dag van vandaag wordt een overvloed aan rekendoelen op leerkrachten afgestuurd. Had men hier niet eerder voor kunnen waarschuwen? Of is er wel gewaarschuwd? Inderdaad, al in de jaren 80 waren er waarschuwingen.
Het Nederlandse rekenonderwijs, dat zich sinds de jaren 70 bezig heeft gehouden met deze terugkerende traditie om aanhoudend nieuwe rekendoelen op te stellen, vindt zijn oorsprong in het werk ‘Wiskobas doelgericht’ en de Engelse vertaling ‘Three dimensions’ (Treffers, 1978, 1987). Nu lees ik de Engelstalige recensie uit 1988 over dit Wiskobas-werk. Daar stond de waarschuwing al duidelijk in de titel. Een waarschuwing uit de jaren 80 voor het Nederlandse rekenonderwijs: ‘Goals, Goals, and More Goals’ (Lappan, 1988). Decennia later vertaal ik dit als: ‘Drommels, drommels en nog eens drommels!’
Langerak, P. L. (2023). Teveel rekendoelen. Didactiefonline: didactiefonline.nl/blog/vriend-en-vijand/te-veel-rekendoelen.
Lappan, G. (1988). Goals, Goals, and More Goals. Journal for Research in Mathematics Education, 19(2), 184.
Treffers, A. (1978). Wiskobas doelgericht: Een methode van doelbeschrijving van het wiskundeonderwijs volgens wiskobas. Instituut voor Ontwikkeling van het Wiskunde Onderwijs.
Treffers, A. (1987). Three Dimensions. A Model of Goal and Theory Description in Mathematics Instruction—The Wiskobas Project. D Reidel Publishing Company.
1 Te veel rekendoelen
2 Special: Naar een sterke basis rekenen-wiskunde
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
