De ruimte in met inclusief bètaonderwijs

Tekst Tessa Vossen
Gepubliceerd op 14-04-2021

Een nieuwe lessenserie ‘Reis naar een zwart gat’ die de Universiteit Leiden heeft ontwikkeld, heeft effect op de perceptie van basisschoolkinderen.

Blader eens door uw schoolboeken over natuurwetenschap en techniek die u gebruikt in de klas. Valt u iets op aan de mensen in de afbeeldingen? Zijn het vaak mannen die worden afgebeeld als wetenschapper of techneut? Vrouwen? Mensen met een migratieachtergrond? Uit onderzoek blijkt dat schoolboeken en educatief materiaal nog te vaak gebruik maken van stereotype beelden; zo is een wetenschapper vaak een man, en een leerkracht vaak een vrouw.

Stereotypen

Vrouwen en mensen met een migratieachtergrond vormen minstens 50% van de bevolking, maar dit aantal wordt niet weerspiegeld door de beroepsbevolking op het gebied van wetenschap, technologie, ontwerpen en wiskunde (in het Engels ook wel aangeduid met ‘STEM’: Science, Technology, Engineering and Mathematics). Deze onderrepresentatie in het werkveld zowel als in de schoolboeken schetsen een beeld voor de komende generatie: een beeld dat hen ervan kan weerhouden om een studie of carrière in STEM te kiezen, als ze het gevoel krijgen niet in de wetenschap thuis te horen.

Vooral meisjes en kinderen met een migratieachtergrond zien zichzelf niet vaak terug in de wereld van bètawetenschappen en techniek. Daar wilde een groep onderzoekers en experts op het gebied van inclusie en diversiteit verandering in brengen. Zij ontwikkelden een nieuwe, gratis, inclusieve lessenserie ‘Reis naar een zwart gat’. In deze lessenserie wordt gebruik gemaakt van bestaande kennis om meisjes en kinderen met een migratieachtergrond beter te betrekken bij het lesmateriaal. De kinderen leren in de lessen dus niet alleen over sterrenkunde, maar ze maken ook kennis met beroepsbeoefenaars met verschillende achtergronden, en denken na over hun eigen unieke talenten die nodig zijn voor een missie naar een zwart gat. Zo komen de leerlingen erachter dat er veel verschillende mensen werken in de sterrenkunde en de ruimtevaart, en dat iedereen wat kan bijdragen.

Nieuwsgierig

In de lessenserie ‘Reis naar een zwart gat’ maken kinderen in 6 lessen van ongeveer 90 minuten kennis met zwarte gaten, en gaan ze zelf aan de slag met experimenten en ontwerpprojecten. Ze verzinnen in de eerste les hun eigen ruimtepersonage, en later zijn er video’s te zien van verschillende beroepsbeoefenaars. Door hun eigen personages te vergelijken met de mensen in de video’s, kunnen stereotype beelden worden besproken en ontkracht. Tijdens de laatste, afsluitende les maken de kinderen een tentoonstelling van hun projecten. Hun ouders komen kijken, en er zijn beroepsbeoefenaars aan wie ze vragen kunnen stellen.

Maak je (bèta)onderwijs inclusiever

Ontkracht hardnekkige stereotypes in de les. Wetenschappers zijn mannen in een lab met ontploft haar? Echt niet! Laat bijvoorbeeld filmpjes of interviews zien van echte wetenschappers, zie volgende tip:
Laat leerlingen kennis maken met verschillende rolmodellen met verschillende achtergronden. Let erop dat je de groep voorbeelden zo divers mogelijk maakt. In de lessenserie ‘Reis naar een zwart gat’ zijn bijvoorbeeld vier video’s beschikbaar van ruimtevaart professionals, allen met een migratieachtergrond en/of vrouw.
Besteed aandacht aan de persoonlijke talenten, vaardigheden en interesses van leerlingen. Laat hen nadenken hoe deze eigenschappen in verschillende beroepen van pas kunnen komen. Zo komen ze erachter dat wat zij goed kunnen, van waarde kan zijn in verschillende werkvelden, zoals ook de bètatechniek.
Nodig rolmodellen uit om in de klas vragen van leerlingen te beantwoorden. Laat de gasten ook vertellen over de uitdagingen die zij in hun werk en studie zijn tegengekomen, en hoe ze hiermee om zijn gegaan. Dit laat zien dat doorzettingsvermogen belangrijk is voor een carrière in de wetenschap, in plaats van de stereotype overtuiging dat alle wetenschappers van nature ‘erg slim’ zijn.
Gebruik onderzoekend en ontwerpend leren om kinderen te laten zien dat een heel scala aan verschillende activiteiten telt als ‘wetenschap uitoefenen’. Als meer activiteiten tellen als wetenschap, kunnen meer kinderen zichzelf als potentieel wetenschapper zien.
Betrek ouders bij uw onderwijs. Informeer ze bijvoorbeeld over mogelijke carrièrepaden in STEM, of nodig hen uit in de klas tijdens het uitvoeren van een wetenschappelijk project, of tijdens het gesprek met een beroepsbeoefenaar.
Meer tips nodig? Onze partners van ECHO en VHTO hebben in korte video’s hun tips voor inclusief onderwijs besproken. U vindt ze via het Leiden Science Youtubekanaal (afspeellijst: Broadening Youth Participation in STEM Learning).

In het najaar van 2019 probeerden 65 leerlingen uit groep 7 op twee scholen in zogenaamde ‘krachtwijken’ in de Randstad het lesmateriaal uit. Uit vragenlijsten en interviews met de leerlingen blijkt dat ze na het volgen van de lessen een significant diverser beeld hebben van wie er allemaal een ruimtewetenschapper zou kunnen zijn: ‘Het zijn mensen uit allemaal verschillende culturen. En het zijn mannen en vrouwen.’ Alle 26 geïnterviewde leerlingen konden redenen aangeven waarom ze zich zouden kunnen thuis voelen in de ruimtewetenschap; zo zei een meisje: ‘Ik denk dat ik wel lijk op de mensen die we hebben gezien, want zij zijn nieuwsgierig en ik ook.’ Leerlingen gaven ook redenen aan waarom ze zich juist niet zouden thuis voelen in de sterrenkunde: ‘Want ik ken de mensen daar niet.’

Het is belangrijk dat we blijven onderzoeken wat ervoor zorgt dat leerlingen zich juist wel of niet thuis voelen in de wereld van de bètatechniek, want zo komen we erachter hoe we ons onderwijs kunnen vormgeven zodat alle leerlingen zichzelf herkennen en aangesproken voelen in ons bètaonderwijs.

Zelf op ruimtemissie?

De lessenserie ‘Reis naar een zwart gat’ bestaat uit 6 lessen, is geschikt voor groep 6 t/m 8 op de basisschool, en is evt. ook in te zetten voor onderbouwklassen op de middelbare school. ‘Reis naar een zwart gat’ is gratis beschikbaar via de website van de Universiteit Leiden, of via Zenodo.

Tessa Vossen is postdoc onderzoeker bij de Universiteit Leiden.

Meer Didactief-artikelen lezen? Trakteer jezelf op een online abonnement voor slechts €24,50: maar liefst tien edities per jaar en toegang tot ons archief vanaf 2003.

Een ogenblik geduld...