Altijd weer: onderwijs

Zondag 30 september was ik bij de Abel Herzberglezing in een uitverkochte Rode Hoed. Tineke Ceelen twitterde "Kan die lezing verplicht worden gesteld voor alle middelbare scholieren?" 

Ik ben het van harte met haar eens. Ik ben nu een jaar of 20 docent in een immer complexere wereld en het kan geen kwaad om weer eens scherp voorgeschoteld te krijgen wat goed en fout is. Minister Sigrid Kaag sprak over het gevaar van de stilte van het wegkijken en over de noodzaak van onderwijs voor iedereen en voor kinderen in de vluchtelingenkampen in het bijzonder.

Toen ze vertelde dat zij van haar huidige gemeente te horen had gekregen dat haar eigen dochter haar dochter niet was en meer liederlijke onzin van dat genre, werd dit door de zaal ter kennisgeving aangenomen. Sigrid Kaag kan zich wel verdedigen, zij kent de kronkels van de bureaucratie, ze noemt het haar “inburgering”, maar ze moest denken aan de gevluchte mens, die al heel veel trauma heeft meegemaakt, die hier is aangekomen, die nog zoekende is en die dan te horen krijgt: "Ja mevrouw het systeem liegt niet!"

"Wij wonen in een prachtig land. Niet omdat Nederland rijk is. Maar omdat Nederland vrij is. Met een sterke democratische rechtsorde. Waarin grondwaarden van ons allemaal zijn. Waarin mensen gelijk zijn voor de wet. Waarin iedereen zich vrij kan uiten. (…) Dit besef, en vele andere levenslessen, zijn geboren in stilte. Een stilte die kracht geeft. Ik heb vroeg leren omgaan met een gevoel van onmacht, met de kwetsbaarheid van het leven. Een memento mori, dat me er toe bracht alles uit het leven te willen halen wat erin zit. Ik wilde iets gaan betekenen. Voor mezelf. En zéker voor anderen.(…) Er is ook een andere stilte. Eén die verre van heilzaam is. Een donkere en bedreigende stilte. Een bepaalde stilte in de samenleving. In de politiek. De stilte van wel weten wat er speelt. Horen wat er geroepen wordt. Maar het er niet over hebben. En er ook niet echt iets aan doen. De stilte van het zwijgen voor het gemak. De stilte die de plaats inneemt van woorden die té ongemakkelijk zijn, die te veel ‘gedoe’ op zouden leven, die gevaarlijk zijn. (…). De stilte van de politicus, of politica, die iets niet zegt omdat het haar of hem stemmen kan kosten. Die stilte, de stilte van het wegkijken, is onheilspellend. Die stilte, kan langzaam maar zeker aanzwellen tot collectief zwijgen. Een zwijgen dat uiteindelijk oorverdovend kan worden.

De stilte in de zaal toen ze vertelde over de zo onverdiende inburgeringscursus is emblematisch voor de stilte die ze net had beschreven. Er ging een klein beleefd golfje van verbazing door de zaal, maar niemand stond op, gooide een stoel door de zaal, krijste zijn woede, begon een handtekeningen actie, klom in het orgel of viel flauw. Er rende wel iemand achter zijn zojuist uitgevallen glazen oog aan maar verder niets. Als wij in 2018 niet eens opkijken van onze eigen minister die de nationaliteit van haar kinderen moet bevechten tegen een computer says no, dan is er iets goed mis met ons.

Zelfs als Geert Wilders roept om het verminderen van de aantallen van een hele bevolkingsgroep is het niet de bedoeling dat we Godwin’s uit de kast halen[1]. DAT is not done en juist daarin schuilt een gevaar dat onze waarden bedreigt en uiteindelijk dus ons allemaal. Het nieuwe goed is fout? Fout is goed? Fout voor gevorderden? Je hebt er tegenwoordig moed voor nodig om fout gedrag te benoemen. Welkom in 2018.

"Populisme is natuurlijk van alle eeuwen, het is niet de eerste keer dat er populistische tendensen zijn, het is belangrijk dat we altijd de gevaren onderkennen en zeggen: "Dit gaat te ver" en onbehagen moet beantwoord worden maar dat doe je met beleid, met verstandige inzet en met respect. En uitsluiting, marginalisering is nooit een oplossing, want vandaag groep A morgen groep B."

Kaag vertelt dat ze gelooft in individuele verantwoordelijkheid en ze heeft natuurlijk gelijk, maar ik realiseer me dat het allemaal niet zo makkelijk is. Ook niet voor deze docent. Vorige maand maakte iemand heel voorzichtig maar ondubbelzinnig een racistische opmerking en ik zei niks. Het was een beveiliger en ik moest naar binnen, dus ik lachte een beetje ongemakkelijk, zei niks en kwam er mee weg, hij ook. Dit voelt dan dus ook als een standje:

"We hebben allemaal, of de meeste van ons, een gezond verstand, we hebben nuchter verstand, we kunnen het verschil maken tussen wat goed en wat fout klinkt en voelt en daar kun je iets mee, aanmoedigen en opkloppen is nooit een antwoord."

Ze zegt dat het heel belangrijk is om problemen te benoemen maar wil tegelijkertijd wel altijd met oplossingen komen. De meeste vluchtelingen willen een waardig, zinvol bestaan thuis kunnen opbouwen.

Daarom is in haar ogen juist onderwijs zo ontzettend belangrijk want wat is het alternatief? Als je hoort dat we geen geld willen uitgeven aan Ontwikkelingssamenwerking, dat we niks willen doen voor vluchtelingen, dat we ze ook vooral niet moeten opvangen maar dat ze ook beslist niet hier naartoe moeten komen, wat wil je dan?

"Mijn angst is, als het gaat om de kinderen in die kampen dat we steeds zeggen: "deze generatie mag niet achter blijven", mijn grote zorg is dat we die kinderen al kwijt zijn, want er is geen groter recht dan te mogen leren lezen en schrijven.(…) Het enige wat wij kunnen doen is een sprankje hoop bieden en in heel veel landen proberen het risico op radicaliseren tegen te gaan. Dus zelfs als je alleen maar om je eigen veiligheid denkt dan nog moet je ook onderwijs belangrijk vinden!"

Onderwijs. Alles komt altijd weer terug bij onderwijs. Onderwijs in de kampen waar vluchtelingen een heel klein beetje waardigheid en bovenal hoop verdienen. Onderwijs. Best belangrijk. Al was het maar om het verschil te leren voelen tussen goed en fout. Om te weten dat een goedgeplaatste Godwin soms niet te vermijden is.

"De bittere les van de geschiedenis is dat in de stilte van het zwijgen de dissonant van stigmatisering, uitsluiting en vervolging manifest wordt."

Onderwijs. Al was het maar om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt. Al was het maar voor onze eigen veiligheid.

Charlotte Goulmy is sinds twintig jaar een enthousiast Vavo docent Frans.