Onderzoek

Zo leid je verbetering

Een succesvolle professionele leergemeenschap (PLG) kent één toverwoord: schoolleiderschap, van de schoolleider(s) maar ook van collega’s (gedeeld leiderschap). Dat zien we in ons onderzoek op vijf vo-scholen, die weliswaar sterk van elkaar verschillen, maar allemaal zijn georganiseerd met blijvende aandacht voor schoolleiderschap. In de PLG’s werken ze met datateams of Lesson Study (LS, zie kaders). Op basis van het onderzoek in deze scholen kunnen we drie lessen voor leiderschap formuleren:

1. Werk toe naar je doel

Koppel de kerncomponenten (zoals de stappen) van de PLG-werkwijze aan je visie en doelen voor onderwijsontwikkeling: bepaal hoe de PLG bijdraagt aan het bereiken daarvan. Bij datateams voer je bijvoorbeeld de acht stappen van die aanpak uit, bij LS doorloop je de zes fasen van deze werkwijze. Het is belangrijk dat je de kwaliteit van deze stappen veiligstelt en hiermee rekening houdt in de facilitering (bijvoorbeeld bij het vrijmaken van tijd). Zo wilden de onderzochte scholen de PLG inzetten ‘als tool voor het realiseren van schooldoelen’ of ‘voor het promoten van de professionele dialoog tussen collega’s’. Dit legden ze ook vast, onder meer in het meerjarenplan.

‘We willen dit als collega’s samen doen’

Op de ene school kregen de PLG-leden taakuren, op een andere werden ze vrijgemaakt met een verkort lesrooster (van vijftig naar veertig minuten). Zo vertelt een conrector: ‘We hebben gezegd: alle tijd die je nodig hebt voor LS zit in tijd waarop je normaal onderwijs aanbood of vergaderingen had. Dus nee, je krijgt er niets voor terug in je taakbeleid, maar je hoeft er thuis niets voor te doen. Je krijgt alles gefaciliteerd van ons in tijd.’ Ook werden conrectoren en docenten als PLG-coördinator aangesteld, die zich richtten op het organiseren, communiceren en ondersteunen van de PLG.

2. Hele school aan boord

Werken met PLG’s vraagt om verandering van de hele organisatie. Het stopt niet bij PLG-bijeenkomsten inroosteren; je zult vervolgens de uitkomsten moeten evalueren en ermee experimenteren. Hiervoor kan (extra, ook externe) begeleiding en budget nodig zijn, zoals sommige scholen ontdekten, en aandacht voor kennisdeling: op welke manier en wanneer deel je kennis over de werkwijze en uitkomsten (interactief)?

Op de onderzochte scholen ontwikkelden de teamleden samen vaardigheden, droegen ze hun kennis over en zorgden ze voor verbinding. Zo zegt een docent met een kartrekkersrol: ‘Wat wij steeds proberen, is echt de mensen erbij te betrekken die erover gaan. Van de havo vroegen we twee mentoren en van atheneum twee mentoren om met ons samen een programma voor de mentorlessen te maken. We proberen heel erg om het samen te doen en niet erboven te staan.’ En dat was duidelijk terug te zien aan de activiteiten in de school en aan de wisselwerking tussen PLG en team.
 

3. Doe actief mee

Investeer als schoolleider in het begrijpen en ontwikkelen van de docenten. Wees zichtbaar en aanspreekbaar, voor informatie, maar ook voor het bespreken van zorgen over PLG’s. Zelf actief deelnemen aan PLG’s helpt om nog beter te ervaren wat het inhoudt, anderen te motiveren en goed te kunnen ondersteunen. Van de scholen in dit onderzoek waren schoolleiders soms de PLG-voorzitter, anderen lieten juist een docent de voorzitter zijn.

Hoe goed de onderzochte scholen ook al bezig zijn met PLG’s, ook zij zoeken naar manieren om dat zo te houden. Zo zegt een conrector: ‘Daar zit wel een stukje zorg voor de toekomst. Hoe houd je het levend in de school? Het heeft met veel schakeltjes te maken: directie, teamleider, sectieleider, maar ook individuele vakdocenten. Dat is wel iets waar we steeds aandacht voor moeten blijven houden.’

Die blijvende aandacht voor leiderschap is
belangrijk en zagen we bij elke school terug. Je onderwijs verbeteren is geen eindstation, maar een voortdurend proces dat continu aanpassingen vraagt van de organisatie en de mensen.


De rol van schoolleiderschap bij duurzame onderwijsverbetering (NRO-projectnummer 405-17-811), Universiteit Twente. Het onderzoeksproject wordt afgesloten met de conferentie Leiderschap voor duurzame onderwijsontwikkeling op 11 november.

In november verschijnt het boek Leiderschap voor onderwijsontwikkeling. Van idee naar duurzame PLG (Phronese), met tips en een reflectietool die laat zien of jouw leiderschap is toegerust voor duurzame onderwijsontwikkeling met PLG’s en waar verbeterpunten liggen. Didactief mag drie exemplaren weggeven. Kans maken? Vul het winformulier in!

Dit artikel verscheen in Didactief, oktober 2021.