Hoe meer hij erover praat, hoe meer stoom er uit zijn oren komt. Bowen Paulle is woedend. ‘Ik neem dit de onderzoekers zeer kwalijk.’ ‘Dit’ is de monitor van het Rotterdamse onderzoeksinstituut Risbo met cijfers over opleidingsniveau, schooluitval, criminaliteit en werkloosheid onder Marokkaans-Nederlandse jongeren van 12-22 jaar, afgezet tegen gemiddelden onder alle Nederlandse jongeren van die leeftijd. Over onderwijs valt bijvoorbeeld te lezen dat Marokkaans-Nederlandse jongeren in het hoger onderwijs ondervertegenwoordigd zijn (22 procent versus gemiddeld 34,6 procent) en juist oververtegenwoordigd in het mbo (28,9 versus 11,1 procent), het praktijkonderwijs (7,1 versus 3,7 procent) en in de groep voortijdig schoolverlaters (5,5 versus 4,6 procent). Ze zijn ook oververtegenwoordigd in criminaliteit en werkloosheid.
Het gaat kortom slecht met de Marokkaans-Nederlandse jongeren? Ofwel, zoals het in het Risbo-rapport staat, ‘de samenleving heeft hinder van’ deze jongeren? Onzin, stelt Paulle. De onderzoekers hebben hun werk niet goed gedaan: ‘Er is geen enkele onderbouwing dat etniciteit in deze zaken een factor van belang is.’
Elke serieuze sociale wetenschapper, legt Paulle uit, weet dat je met cijfers altijd moet oppassen. Het mag dan op het eerste gezicht lijken dat etniciteit bepaalt of iemand crimineel of schoolverlater wordt, maar je moet altijd controleren voor mogelijke andere factoren. ‘De vakliteratuur zegt dat je altijd moet controleren voor sociaal-economische status, te weten opleiding van ouders en beroep van ouders. En liefst ook voor segregatieniveau van de wijk. Als de onderzoekers dat gedaan zouden hebben, zouden de verschillen tussen allochtone en autochtone jongeren kleiner worden, verdwijnen of zelfs de andere kant op gaan. Dat weten die Risbo-onderzoekers heus wel, dus ik ben verbaasd dat ze dat niet gedaan hebben.’
Ze hadden dan ook op zijn minst een waarschuwing moeten afgeven dat ze die controle niet konden uitvoeren. Te meer omdat je weet in welke maatschappelijke context je rapport landt en hoe ambtenaren de cijfers interpreteren. ‘Die zien meteen de cultuur als boosdoener. ‘Eindelijk is het probleem in kaart gebracht’ kon je na het verschijnen van het Risbo-rapport lezen op gemeente.nu. Maar het probleem is helemaal niet in kaart gebracht. Niet Marokkaanse jongeren, maar kansarme jongeren zijn het probleem. Een depressieve blanke jongen uit een flat drie hoog in Amsterdam-Noord loopt grotere kans in de problemen te komen dan een Marokkaanse middenklassejongen uit Naaldwijk. Een rapport als dit is een groot cadeau aan Geert Wilders.’
Bij criminaliteit spelen meer factoren een rol, maar voor leerprestaties en sociale integratie zijn sociaal-economisch kapitaal plus opleiding van de moeder de beste voorspeller, stelt Paulle. ‘In onderwijs voorspelt dat veel meer dan de problematische, gesloten etnische categorieën die we steeds over ons heen krijgen. Als je al over ‘groepen’ praat, begin dan niet meteen over ‘Marokkanen’, ‘Turken’ of ‘Nederlanders’, maar over kansarme en kansrijke jongeren. Daarna kun je, als de resultaten daar aanleiding toe geven, laten zien dat er een verschil is tussen kansarme Marokkaans-Nederlandse en kansarme Nederlandse jongeren.’
Paulle, zelf opgegroeid in het New Yorkse Manhatan, deed enige jaren geleden onderzoek op een school in de Bronx en de Bijlmer. Scholen vol kansarme kinderen, negatieve situaties, geweld, uitval en lage prestaties. Hij stortte zich als docent drie jaar lang in het leven van deze jongeren. ‘In bepaalde situaties hebben deze jongeren wel ideeën over ras en etnische afkomst, maar veel belangrijker was: welke leerling is het meest dominant, charismatisch, sexy, populair of bedreigend. Dat liep dwars door alle groepen heen. Onder de nerds zaten bijvoorbeeld veel Antillianen en Surinamers, maar bij de dominanten ook. Ik kon kortom met die begrippen weinig en dan word je gedwongen andere vragen te stellen: wat zorgt ervoor dat Ahmed een gangster is en Raoul een ijverige nerd?
En zelfs deze begrippen zijn al contextgebonden. Want van de meest heftige gangsters plukte Paulle ook soms uitspraken uit de mond als ‘ik moet ophouden de leerkracht te bedreigen’ en ‘ik wil eigenlijk wel een diploma’. ‘We doen alsof deze jongeren een stabiel gedachtegoed hebben, maar dat is essentialistisch denken. In bedreigende situaties krijg je van diezelfde Raoul of Ahmed heel andere uitspraken te horen. Dan zeggen ze ‘kijk niet zo, ik sla je op je bek’. Cultuur is geen bevroren afgesloten systeem van normen en waarden binnen de hoofden van kinderen. In de juiste situaties willen alle jongeren een diploma.’
En in die ‘juiste situatie’ is er een mix van discipline, warmte en veiligheid. ‘Als je dat niet kunt handhaven, gaat het mis.’ Dat was bijvoorbeeld het geval op de school in de Bijlmer. ‘Deze school had jarenlang de ongeschreven regel niet meer dan twee potentiële boefjes in de klas. Dat werden er gaandeweg drie, zes, tien. Dan moet je wel een superleerkracht zijn om daarmee om te gaan. Dat lukt misschien tien tot twintig procent van de leerkrachten, nog vijftien tot twintig procent houdt het even vol en verlaat dan afgebrand de school en de meesten kunnen het helemaal niet.’
Paulles les: laat het niet zo ver komen. Stel leerkrachten, maar vooral ook jongeren niet bloot aan dit soort onvoorspelbare en stressvolle situaties. Zijn oplossing: sociaal-economische desegregatie. Dat mag ingrijpend lijken, maar het alternatief is minstens zo radicaal en buitengewoon moeilijk te handhaven: een mix van bikkelharde discipline en hoge verwachtingen gebaseerd op positieve emotionele banden. In de VS zijn heel strenge ‘charter schools’ en zelfs military academies soms populair in achterstandswijken. ‘Dat wil je eigenlijk niet voor je kinderen, maar ik begrijp wel dat wanhopige ouders in getto’s hun kind daarheen willen sturen. ‘Traditionele scholen als die in de Bronx of de Bijlmer zijn nog afschrikwekkender vanwege het gebrek aan regulering, voorspelbaarheid en warmte.’
Zijn les voor collega-onderzoekers: doe participerend onderzoek en ga de school eens echt in. ‘Mijn Amsterdamse school kreeg van de Inspectie een voldoende voor het pedagogisch klimaat. Schandalig! Ga eens echt in de school staan en kijk om je heen, voorbij de mooie verhaaltjes.’
Het Risbo-rapport Marokkaanse Nederlanders 2010. Een nulmeting van hun positie op de terreinen van onderwijs, arbeid en uitkering en criminaliteit in 22 gemeenten is te downloaden op www.risbo.nl Hier is ook het gelijktijdig verschenen rapport over Antilliaanse Nederlanders te vinden.
Risbo reageert
Als wetenschapper voelt Jan de Boom, een van de bij het Risbo-rapport betrokken onderzoekers, zich zeker aangesproken door Paulles kritiek. ‘Ik ben het met hem eens dat het in een verklarend onderzoek goed is om te controleren voor sociaal-economische status. In ons onderzoek, dat beschrijvend is, beschikten wij gewoonweg niet over die gegevens.’
Belangrijker vindt hij echter de aard van het onderzoek. ‘De overheid en 22 gemeenten willen de komende vier jaar beleid voeren op Marokkaans-Nederlandse jongeren. Op hun verzoek hebben wij de situatie van verschillende herkomstgroepen in onderwijs, arbeid en criminaliteit geschetst. Het rapport is niet bedoeld om verklaringen te geven voor achterliggende oorzaken van de gemeten verschillen. Daarvoor is diepgravender onderzoek nodig, waarin je dan inderdaad gaat controleren voor diverse factoren, waarvan sociaal-economische status er een is.’
Verder is hij er niet van overtuigd dat na die controle de oververtegenwoordiging van Marokkaans-Nederlandse jongeren in criminaliteit, werkloosheid en schooluitval zou verdwijnen. ‘Ook in studies waarin wel gecontroleerd is voor sociaal-economische status resteren kleine verschillen. Waarom is bijvoorbeeld de criminaliteit onder Marokkaanse jongeren veel groter dan onder Turkse jongeren? Hun sociaal-economische status is vergelijkbaar. Ook in onderwijsonderzoek zie je na controle voor sociaal-economische status nog verschillen in studiesucces tussen allochtone en autochtone Nederlanders.’
Met Paulles verwijt dat hij en zijn collega’s zich rekenschap hadden moeten geven van de maatschappelijke context waarin dit rapport valt, is De Boom het niet eens. ‘Hij mag zeggen dat dit een cadeau aan Wilders is, maar er zijn behoorlijke problemen met deze groep jongeren en het is goed om die op te lossen. Als je dat wilt, is het goed om een gedegen nulmeting te hebben en te weten hoe groot de verschillen precies zijn. Ik heb niet het idee dat we daarmee de groep verder stigmatiseren. Bovendien kunnen de cijfers ook vooroordelen wegnemen. Zo blijkt uit ons onderzoek dat de oververtegenwoordiging van Marokkaans-Nederlanderse voortijdige schoolverlaters in grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zeer beperkt is.’
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
