Het misverstand is dat kinderen te vroeg keuzes moeten maken en andere uit moeten sluiten als we het hebben over loopbaanontwikkeling en begeleiding in het basisonderwijs. Maar het is juist belangrijk om kinderen op nieuwe mogelijkheden te wijzen. Op basis van onderzoek van Linda Gottfredson weten we dat kinderen op jonge leeftijd, zonder dat wij als leraren het door hebben, al veel loopbaanmogelijkheden (onbewust) uitsluiten. In hun kindertijd krijgen zijn van hun ouders, familieleden, (sport)leraren en de media (vaak onbedoeld) boodschappen mee over welke beroepen leuk en minder leuk, passend en minder passend zijn. Bijvoorbeeld omdat ze een jongen of meisje zijn (genderstereotypering). Daarmee wordt de basis voor de latere loopbaankeuzes in de vroege jeugd gelegd. En op het moment dat we daar in het voortgezet onderwijs bewust mee aan de slag gaan, hebben leerlingen al allerlei beelden over wat wel en niet bij hen past. Om te voorkomen dat kinderen al vroeg opties uitsluiten is het belangrijk dat wij ze al vroeg begeleiden bij het vormen van het beeld dat zij hebben van zichzelf in relatie tot werk en beroep. Maar hoe doe je dat? Door kinderen ervaringen te bieden en hierbij drie aspecten van schoolloopbaanontwikkeling centraal te stellen, opbouwend door verschillende jaargroepen:
Leerlingen vormen een beeld van zichzelf als zij vanaf jonge leeftijd zo veel en gevarieerd mogelijke ervaringen kunnen opdoen. Marinka Kuijpers laat in haar onderzoek zien dat kinderen zich bewust worden van eigen interesses en kwaliteiten als volwassenen hier oog voor hebben en dit in gesprek met de leerling benoemen. ‘Ik zag dat je het skaten heel leuk (of juist stom) vond’, ‘wat heb je goed geholpen de ruzie op te lossen’, of: ‘dat vond je best lastig, hè?’. Leerlingen leren hierdoor betekenis te geven aan ervaringen, worden zich bewust van hun interesses en kwaliteiten en kunnen, met hulp van volwassenen, richting geven aan nieuwe ervaringen die zij op willen doen.
Door als school deze ervaringen aan te vullen met meer beroepsgeoriënteerde ervaringen kunnen de eerder genoemde beelden die leerlingen over beroepen hebben worden verbreed of weerlegd. Leerlingen kunnen bijvoorbeel
d dingen uitproberen in lessen wetenschap en technologie, een beeld krijgen van beroepen in mini-stages in bedrijven of mensen met verschillende beroepen interviewen. Zo komen zij in aanraking met de wereld van werk en beroepen en met rolmodellen hierin: beroepsbeoefenaars die laten zien dat je als Marokkaanse Nederlander bijvoorbeeld ook heel goed bloemkweker kunt zijn.
Als basisschool werk je toe naar de overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. Daarbij wil je de leerling op een vervolgpad zetten dat bij hem/haar past. Op dit moment gaat daarbij de meeste aandacht uit naar het niveau van de leerling, het schooladvies. Naast schoolniveau (wordt het vmbo of vwo?), is echter ook aandacht nodig voor de schoolkeuze. Hierin zijn zowel het pedagogisch-didactische klimaat van de vervolgschool (wordt het een grote of kleine school, een strenge of vrije, biedt de school huiswerkbegeleiding?) als de profilering van de school (biedt de school techniek, zorg of groen; is er een sport- of cultuurprofiel, is er tweetalig onderwijs?) van belang. Voor de keuze van het pedagogisch didactisch klimaat zijn de niet-cognitieve kenmerken van de leerling van belang, zoals werkhouding, doorzettingsvermogen en zelfstandigheid. Een juiste match tussen het pedagogisch-didactische onderwijsconcept en de leerling is bepalend voor het schoolsucces in het VO. Voor de profilering van de school is van belang te kijken wat de interesses van de leerling zijn. Een juist gekozen schoolprofiel stimuleert de motivatie van de leerling voor school en leren.
Het opdoen van ervaringen is de sleutel voor een succesvolle loopbaanontwikkeling. En bij het wel of niet opdoen van ervaringen zijn zeker jonge kinderen sterk afhankelijk van hun ouders. Brenda Bryant en collega’s beschrijven op basis van reviewonderzoek dat hoog opgeleide ouders het als hun taak zien om hun kinderen veel ervaringen op te laten doen in buitenschoolse activiteiten, terwijl laag opgeleide ouders het vanzelfsprekender vinden dat hun kinderen zich zonder hun inmenging ontwikkelen. Terwijl kinderen van ouders die samen veel activiteiten ondernemen zich tijdens de adolescentie breder oriënteren op de mogelijkheden in werk.
Waar de taak van de basisschool in de begeleiding van de leerling stopt bij de overgang naar het voortgezet onderwijs, vormen ouders de stabiele factor die bij alle schoolovergangen aanwezig zijn. Mariette Lusse beschrijft op basis van onderzoek dat het daarom van belang is om ouders te informeren over hoe je als school werkt aan de loopbaanontwikkeling van het kind en hoe het zich daarin 
ontwikkelt. Bovendien is van belang om af te stemmen hoe ouders en school deze ontwikkeling samen kunnen ondersteunen en te bespreken wat ouders van school nodig hebben om hun kind thuis goed te kunnen begeleiden in de schoolloopbaanontwikkeling.
Samen met een aantal basisscholen hebben we, gebaseerd op bestaande inzichten en praktijkonderzoek, een aanpak uitgewerkt waarmee basisscholen de begeleiding van de schoolloopbaanontwikkeling en de samenwerking met ouders daarin in de praktijk vorm kunnen geven. Deze aanpak bestaat uit drie loopbaangerichte ouderactiviteiten: thuisopdrachten, loopbaangerichte kennismakings- en voortgangsgesprekken (waaronder ook het adviesgesprek) en interactieve ouder-kind bijeenkomsten.
In onze handreiking ‘Ouders en schoolloopbaanontwikkeling’ werken we deze aanpak van loopbaangericht partnerschap nader uit voor de dagelijkse praktijk op basisscholen. Het grootste deel van de handreiking bestaat uit voorbeeldmateriaal dat zonder kosten kan worden overgenomen en naar eigen wens op maat gemaakt kan worden voor de praktijk van de eigen school.
Career-related learning in primary, Teachfirst.org.uk, 2019
School en thuis, succesfactoren voor het verbinden van twee leefwerelden, Mariette Lusse, 2019
Whitepaper Beroepenoriëntatie op de basisschool, Techniektalent.nu, 2019
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
