Onderzoek

Vertrouw de onderzoeker

Een interview dat ik las met oncoloog hoogleraar Casper van Eijck in het Volkskrant Magazine van 19 maart 2016 laat me sindsdien niet meer los. Van Eijck wil onderzoek doen naar kurkuma (een veelgebruikte smaakmaker in de bami die u bij de Chinees haalt, het kost bij de AH 1,49 per potje). Hij vermoedt (net als trouwens ook het Nationaal Fonds tegen Kanker) namelijk dat kurkuma effectiever tegen alvleesklierkanker is dan chemotherapie. En die Van Eijck is dus geen wichelroedeloper of gebedsgenezer, maar geldt als 's werelds meest gerenommeerde specialist op het gebied van deze genadeloze ziekte waarbij de behandeling helaas meestal alleen maar palliatief is. Zelfs Steve Jobs kwam in wanhoop naar hem toe voor een consult. Maar het is voor hem, zo zegt hij, heel moeilijk om zinvol klinisch onderzoek te doen want het laboratorium van het ziekenhuis waar hij werkt heeft de miljoenen aan inkomsten nodig vanuit de farmaceutische industrie. Aan kurkuma valt niets te verdienen en daarom krijgt Van Eijck heel moeilijk het klinisch onderzoek hiernaar rond, ook al is dat het onderzoek waar hij echt in gelooft. En nu komt het. Van Eijck zegt hierover, en dat laat me dus niet meer los, (p.16): 'Dat betekent dat je dingen voor ze moet testen waar je als dokter niets aan hebt, en je patiënten ook niet.'

.......... Ik laat even een spatie vallen want hier past alleen nog stilte..................

Zo erg is het natuurlijk allemaal niet bij onderwijs en de financiering van onderwijsonderzoek. Maar de volkomen perverse uitwassen van doorgeslagen neoliberalisme in sectoren die daar niet geschikt voor zijn, zijn helaas ook bij ons aanwijsbaar. Gezondheidszorg, openbaar vervoer, onderwijs en wetenschappelijk onderzoek moet je niet aan de markt laten. En je moet ook niet proberen bedrijfje te spelen. Het werkt niet, zet mensen tegen elkaar op, vervangt vakmanschap en liefde voor de inhoud door geldzucht en ijdelheid en er komen de verkeerde managers op af. Types die van bonussen houden en organisaties net zo lang verdraaien tot de mensen die het echte werk doen geen idee meer hebben voor wie ze het eigenlijk nog doen. Het verdringt, in psychologisch termen, intrinsieke door extrinsieke motieven. Niet doen dus. Is het echt zo erg? Ook in het onderwijsonderzoek?

Valoriseren
Is NRO (ik schreef daar een tijd geleden een bozig artikel over en een column op deze site) dat veel onderzoek financiert net zo slecht als de in-zieke farmaceutische industrie? Nee, NRO doet echt zijn best en doet een hoop goede dingen. Ze proberen onderwijsonderzoek te 'valoriseren' dat wil zeggen: echte problemen laten oplossen en vraaggestuurd aan problemen uit de onderwijspraktijk te laten werken. Ze maken kennisrotondes en stellen kennismakelaars aan in een poging de verbinding tussen onderwijspraktijk en onderwijswetenschap te versterken. Ze bepleiten open access, verspreiding van resultaten en organiseren tal van bijeenkomsten. Kortom, intrinsiek met de goede dingen bezig.
Maar toch... NRO is (buiten haar schuld) geboren uit een enorme bezuiniging op budgetten voor onderwijsonderzoek, en een hele onderwijs-ondersteuningsstructuur (ITS, APS, etc.) valt as we speak weg, en daarmee een infrastructuur van vele tientallen jaren gewaardeerd en belangrijk werk.

Technieken van de markt
Bovendien wordt NRO, als onderdeel van NWO, gedwongen de technieken van de markt in te zetten. Soms voel ik me eerder een architectenbureau dat te maken heeft met 'calls', 'subsidierondes' en 'aanbestedingsregels' dan een onderzoeker die zijn tijd niet wil verdoen aan zinloze competitie om steeds schaarsere budgetten. Ook van schoolbesturen of leraren, leerlingen of ouders hoef je niet te verwachten dat zij veel zullen betalen voor generaliseerbaar onderwijsonderzoek. Wèl voor onderzoek waar ze direct zelf iets aan hebben, maar niet voor onderzoek dat datgene doet waar voor de wetenschap is uitgevonden: het maken van generaliseerbare kennis. Waar dus ook anderen iets aan hebben. In de toekomst. Dat kun je die schoolbesturen en anderen ook niet kwalijk nemen.

´Er is helemaal geen markt voor
wetenschappelijk onderwijsonderzoek´

Kortom, er is helemaal geen 'markt' voor wetenschappelijk onderwijsonderzoek. Als u naar het ziekenhuis gaat, wilt u dat uw ziekte verholpen wordt met behulp van wetenschappelijke kennis (of in het geval van alvleesklierkanker: dat uw lijden beperkt wordt), maar u wilt toch niet gaan betalen voor dat algemene wetenschappelijk onderzoek zodra u ziek wordt? In zo'n geval werkt de markt simpelweg niet. Daarvoor hebben we dus belastingen en gemeenschappelijk belang bedacht. Er zijn dingen die niet door individuen betaald moeten worden maar vanuit de collectiviteit. Onderzoek tegen kanker of onderzoek rond onderwijsvernieuwing. Kunst en cultuur. We noemen dat de publieke of collectieve sector. Je kunt niet overal private sectortje of bedrijfje spelen. Dat is een kapitale denkfout waarvan godzijdank steeds meer lieden, ook politici, zich beginnen te realiseren hoe dom en gevaarlijk die was.
De koers is daarom goed, ook die van NRO. OCW en VSNU hebben namelijk massaal gekozen voor 'valorisatie'. Dat wil niet zeggen dat universiteiten geld moeten verdienen aan onderzoek, integendeel zelfs, valorisatie wil zeggen dat ze het onderzoek kunnen doen dat er echt toe doet. Het voornaamste is dat interactie en samenwerking cruciaal zijn voor valorisatie of om maatschappelijke impact te bereiken. Het gaat om veel meer dan het overdragen van kennis aan het eind van een onderzoeksproject, zo stelde de commissie Waardevol vast in haar definiëring van valorisatie. En dat is ook wat toponderzoekers willen. Vrijwel zonder uitzondering. Of dacht u dat onderzoekers zelf om die flauwekul van de internationale publicatiepuntenjacht gevraagd hebben? Nee hoor, ze zijn er toe gedwongen in het steeds neoliberalere bedrijfje dat universiteiten en de financiers van wetenschappelijk onderzoek gingen spelen.
Betekent valorisatie dat de nieuwsgierigheid van een onderzoeker niet meer telt, omdat alles een direct maatschappelijk belang moet hebben? Natuurlijk niet. Gezonde nieuwsgierigheid is gericht op dingen die veelbelovend en interessant zijn. Zou Charles Darwin zijn reis hebben gemaakt, als hij eerst aan tien calls had moeten meedoen, en internationale publicatiepunten had moeten halen? Controles, assessoren, voortgangsrapportages en reviews? Hij zou nooit aan boord van de Beagle gestapt zijn.
Dus: Laat Van Eijck zijn goddelijke gang gaan, en vertrouw op zijn intuïtie, nieuwsgierigheid en vakmanschap.

Misplaatst geloof
De Nederlandse bevolking heeft vorig jaar luid en duidelijk in de nationale wetenschapsagenda aangegeven wat het belangrijk vindt. Onderwijsonderzoek scoort daar heel hoog op. Maar dat onderzoek heeft geen 'markt' noch grote financiers die dure lobbyisten kunnen betalen. Het is niet geschikt voor tijd- en energievretende onzin die voortkomt uit een misplaatst geloof in de mores van de private sector. Herstel het vertrouwen in het vakmanschap van de onderwijsonderzoeker, geef het budget dat past bij het enorme maatschappelijke belang ervan en zorg dat onderwijsonderzoek door de manier waarop het is ingericht voortdurend eraan herinnerd wordt dat er een sector van onschatbaar maatschappelijk belang is die zit te wachten op haar resultaten. Ik weet zeker dat ze bij NRO diep in hun hart niets liever willen.

Tekst Rob Martens, hoogleraar aan het Welten-instituut Onderzoekscentrum voor leren, doceren en technologie in Heerlen.
Gepubliceerd op 31 maart 2016 n.a.v. het openingsartikel in Didactief, april 2016: Onderzoek naar leermiddelen: Wetenschap en commercie? Pas op!