Interview

'Vernieuwingen blijven vaak te abstract'

U bent zelf biologieleraar. Wat bewoog u om daarnaast met een promotiebeurs van het Dudoc-programma onderzoek te doen?
'Omdat ik wel eens wilde weten hoe het kan dat veel onderwijsvernieuwingen zo goed bedoeld zijn, maar zo slecht uitgevoerd worden. Neem mijn vak. De Commissie Vernieuwing Biologie Onderwijs, de CVBO, heeft een nieuwe aanpak ontworpen die vorig schooljaar is ingevoerd, de concept-contextbenadering. Het uitgangspunt is dat leraren biologische kennis moeten aanbieden in voor leerlingen relevante, authentieke contexten. Er is een strikte definitie van wat een context is, maar een didactische uitwerking ontbreekt. Mij intrigeert de manier waarop leraren deze vernieuwing in de klas uitwerken.'

Wat zag u?
'Leraren vinden het lastig. Ze denken bij hun lesvoorbereiding: waar haal ik binnen een half uur zo'n context vandaan? Bovendien moeten leerlingen volgens de nieuwe aanpak zelfstandig kennis vergaren. Dat verschilt nogal van de gangbare les waarin de leraar veertig minuten aan het woord is en leerlingen pas de laatste tien minuten zelf aan de slag gaan.'

Dat was vroeger zo, maar nu toch niet meer?
'Dat denken veel mensen ja, maar het blijkt nog steeds veel voor te komen. We willen wel anders, en in de voorhoede gebeurt dat ook, maar de meeste leraren weten niet zo goed hoe ze uit die uitlegsetting moeten komen.'

Hoe sla je die brug tussen ideaal en prakijk?
'Uit mijn onderzoek blijkt dat je het in kleine stapjes moet doen, niet meteen van het ene uiterste naar het andere willen gaan. Ook blijkt het goed te werken om de vernieuwing te verbinden met eerdere succeservaringen van leraren. Ik vroeg leraren of ze wel eens de les waren gestart met een leuk voorbeeld en hoe leerlingen daarop reageerden. Zo ontdekken ze: dat heb ik zelf al eens gedaan en dat was succesvol, dus het werkt. Ik liet leraren verder vertellen hoe hun dagelijkse lespraktijk eruit zag. Die vertaalden we dan samen in een aantal opeenvolgende lessegmenten, zoals uitleg, toepassen en reflectie. Vervolgens heb ik ze laten zien dat de onderwijsvernieuwing dezelfde segmenten bevat, alleen in een andere volgorde. Ze kunnen vervolgens zelf bepalen hoe ver ze gaan in het veranderen van hun lessen. Een leraar kan bijvoorbeeld dat leuke voorbeeld of die context naar voren schuiven. Maar als hij het nog te eng of moeilijk vindt om leerlingen daarna meteen aan het werk te zetten, kan hij eerst nog een uitleg geven.'

Welke aanbevelingen hebt u voor het welslagen van vernieuwingen?
'Besteed aandacht aan de vraag hoe leraren er in hun dagelijkse praktijk mee kunnen werken. En dat bereik je niet met enkele voorbeeldmodules. Je moet de vernieuwing echt verbinden met wat leraren al doen en kennen. Nog te vaak is er een enorme kloof tussen een visiedocument en de dagelijkse schoolpraktijk.'

Geeft u zelf ook les volgens de concept-contextbenadering?
'Ja, inmiddels wel, maar het is een nogal confronterend en verwarrend proces geweest. Toen ik net startte met het onderzoek heb ik besloten dat ik het niet waar kan maken: én vernieuwend lesgeven én onderzoek doen. Daarna heb ik hetzelfde traject doorlopen als de leraren uit mijn onderzoek. Ik schoof langzaam op naar de nieuwe aanpak. Toch verkijk ik me nog wel eens op de basiskennis van leerlingen. Dan blijken mijn opdrachten veel te moeilijk. Die dingen ontdek je alleen door het uit te proberen.'

Michiel Dam, Making Educational Reforms Practical for Teachers: Using a Modular, Success-Oriented Approach to Make a Context-Based Educational Reform Practical for Implementation in Dutch Biology Education. Proefschrift ICLON/Universiteit Leiden, 2014.