De cijfersBakker hield drie enquête-studies onder ruim 1000 respondenten van 14 jaar en ouder, die representatief zijn voor de Nederlandse bevolking. Hiernaast voerde hij drie (quasi-)experimentele studies uit onder respectievelijk brugklasleerlingen en studenten in het hoger onderwijs. |
Om een tekst echt goed te begrijpen, kun je deze beter op papier lezen dan van het scherm (zie onder andere Clinton, 2019). Maar de e-reader is een goed alternatief. Nederlanders die e-boeken lezen, vinden de e-reader namelijk nagenoeg even fijn lezen als papier. Dat blijkt uit twee deelstudies uit mijn proefschrift onder achtereenvolgens 1301 en 1002 respondenten van 14 jaar en ouder. In tegenstelling tot een tablet of smartphone, nodigt een e-reader uit tot het lezen van een tekst van begin tot eind. En je wisselt tijdens het lezen ook minder vaak van taak (taskswitchen). Dit is te danken aan het e-ink-scherm, dat je ogen het gevoel geeft dat ze van papier lezen, en het feit dat een e-reader maar één functie heeft; je bent beperkt tot het lezen van boeken en andere teksten.
Als je regelmatig taskswitcht, ga je minder op in de tekst. Een recente meta-analyse wijst uit dat je langer doet over het lezen, en tot een minder diepgaand tekstbegrip komt. Wel maakt de aard van het taskswitchen hierbij uit. Vaak gaat het om het wisselen tussen taken die geen onderlinge relatie hebben, zoals studenten die elkaar appen tijdens het lezen van een wetenschappelijk artikel. Dit heeft een negatief effect op het tekstbegrip. Maar dit verandert als er een inhoudelijk verband bestaat tussen de taken. Lezers die bijvoorbeeld de betekenis opzoeken van een onbekend woord, ervaren het lezen juist als prettiger en optimaler, blijkt uit een studie uit mijn proefschrift. Inhoudelijk georiënteerd taskswitchen heeft dus een positief effect.
Kinderen die moeite hebben met lezen, varen wel bij luisterboeken. Ze lezen dan terwijl ze naar het voorgelezen boek luisteren. Dit stimuleert hun tekstbegrip en woordenschat. Dat groepen lezers uiteen kunnen lopen in hun leesbehoeften, komt ook naar voren in een andere studie die ik in mijn proefschrift uitvoerde. Weinig gemotiveerde lezers voelen zich meer dan gemotiveerde lezers aangetrokken door digitale verrijkingen, in de vorm van hyperlinks naar audio- en videofragmenten die inhoudelijke ondersteuning bieden bij de tekst. Ze hebben meer aandacht en een rijkere mentale verbeelding dankzij het lezen van zo’n digitaal verrijkte tekst.
Digitale media zijn
overwegend ongunstig
voor het lezen
Toch pakken digitale media overwegend ongunstig uit voor het lezen. De tablet en smartphone leiden blijkens twee deelstudies uit mijn proefschrift tot een non-lineair, oppervlakkig, gefragmenteerd leesproces, wat diepgaande tekstverwerking ondermijnt. Maak in je leesonderwijs daarom veel ruimte voor papier, vooral voor het lezen van langere teksten, zoals fictie- en non-fictieboeken. Die lenen zich namelijk bij uitstek voor diep lezen. En gebruik digitale media bij voorkeur ter ondersteuning, bijvoorbeeld om achtergrondinformatie op te zoeken. Of door verrijkte e-boeken aan te bieden aan weinig gemotiveerde of vaardige lezers.
Niels Bakker, Digitaal lezen, anders lezen? VU Amsterdam, 2024.
Niels Bakker promoveerde op 25 maart 2024 aan de VU op een proefschrift over verschillen tussen het lezen van papier en van het scherm. Het proefschrift verschijnt bij Stichting Lezen en uitgeverij Eburon.
Dit artikel verscheen in Didactief, april 2024.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
