Elke leerling geven wat die nodig heeft om te groeien, kort gezegd is dat waar het bij differentiatie om draait. De ene leerling heeft snel door hoe iets zit en kan zelfstandig doorwerken, de ander heeft meer uitleg nodig. Door in te spelen op verschillen in leertempo, niveau en (culturele) achtergrond help je leerlingen vooruit.
Dat vraagt veel. Je moet weten wanneer je moet differentiëren (kennis) en hoe je dat doet (vaardigheden). Ook de houding telt mee: je moet niet alleen vertrouwen in eigen kunnen hebben, maar ook in dat van elke leerling. Dat vraagt om hoge verwachtingen en een inclusieve houding. Als leraar moet je er oprecht in geloven dat elke leerling zich kan ontwikkelen en dat jouw gedrag daarin een belangrijke rol speelt.
Hoe krijg je deze onontbeerlijke leraarscompetentie onder de knie? Die vraag staat centraal in een nieuwe reviewstudie. Bekend is al dat de meeste leraren die vers van de opleiding komen, worstelen met differentiatie. Dat komt wellicht ook, zo stellen de onderzoekers, omdat de meeste opleidingen zich beperken tot een theoretische introductie over het thema differentiatie in plaats van dit vanaf het begin als onmisbaar en vanzelfsprekend onderdeel mee te nemen en ook in stages een plek te geven. Overigens blijft scholing in differentiatie ook na de opleiding belangrijk. In een review van 29 empirische studies over scholing en bijscholing, gingen onderzoekers na welke ingrediënten het meest effectief zijn om je te bekwamen in deze lastige vaardigheid.
De reviewstudie bevestigt allereerst dat louter kennisoverdracht over differentiatie geen zoden aan de dijk zet. Een combinatie van oefening in vaardigheden en reflectie op de eigen houding is effectiever. De meest succesvolle scholingsprogramma’s – waarbij leraren zichtbaar bekwamer werden in differentiëren – bestonden uit oefening in de (stage)klas, actief leren (bijvoorbeeld door samen lesontwerpen te maken of te oefenen in simulaties en rollenspelen), samenwerking tussen leraren, reflectie op eigen gedrag, coaching of feedback (van collega’s of ervaren mentor). Programma’s die minstens vier van deze onderdelen hadden, waren het meest effectief. Een voorbeeld was een scholing waarbij leraren samen een wiskundeles met een focus op differentiatie voorbereidden, een van hen deze les uitvoerde en ze daarna samen de gefilmde les bespraken. Bovendien kregen leraren in dit programma de opdracht relevante literatuur over differentiatiestrategieën te zoeken en deze uit te proberen in hun les.
Naast effectieve ingrediënten, keken de onderzoekers ook naar randvoorwaarden. Uiteraard is een schoolcultuur die leren van elkaar stimuleert, bevorderlijk. Bovendien moet die cultuur niet haaks staan op de inclusieve principes van differentiatie. Als er bijvoorbeeld te veel druk ligt op presteren en toetsscores, durven leraren minder af te wijken van het curriculum of de methode en leerlingen op maat te bedienen. Ten slotte moeten leraren voldoende tijd en gelegenheid krijgen om te oefenen. De meeste programma’s duurden ook lang, van drie maanden tot een jaar. Met een snelle cursus kom je er niet, zo blijkt.
Berber Langelaan, Lisa Gaikhorst, Wouter Smets en Ron Oostdam, Differentiating instruction: Understanding the key elements for successful teacher preparation and development. Teaching and Teacher Education, 2024.
Dit artikel verscheen in Didactief, april 2024.
1 Zicht op differentiatie
2 Doordacht differentiëren
3 Boekentips over differentiatie
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
