Veel zieken, een hoge werkdruk en een bedrukte sfeer. Dat vatte de situatie op De Regenboog in Woerden eind 2015 wel zo’n beetje samen. ‘Er moest iets gebeuren,’ zegt Helga van Noordenburg, adjunct-directeur van de basisschool met 560 leerlingen en 22 groepen. ‘Met een verzuimpercentage van ruim 7 procent lagen we boven het landelijke gemiddelde en dat liep alleen maar op. Lang niet al het iekteverzuim was werkdrukgerelateerd, maar het verhoogde natuurlijk wel de werkdruk voor de andere collega’s.’
Eind 2015 liep bijna een kwart van de leraren rond met burn-out-klachten als vermoeidheid en concentratieverlies, meestal zonder dat de schooldirectie hier goed op kon reageren. ‘De samenstelling van de directie veranderde in die tijd vaak. Functioneringsen voortgangsgesprekken schoten er weleens bij in. Signalen werden gemist.’ Leerkrachten van basisschool De Regenboog in Woerden waren de hoge werkdruk zat en bedachten samen met de directie een uitweg. De overkoepelende stichting, Kalisto Boeiend Basisonderwijs, attendeerde de school op de mogelijkheid om deel te nemen aan de pilot Samenwerken aan werkdruk van het Arbeidsmarktplatform PO met gebruik van een gefaseerde aanpak ontwikkeld door TNO (Werkdruk Wegwijzer).
Een gouden kans, maar toch was er aarzeling. ‘We wilden natuurlijk weten of zo’n initiatief ons niet juist méér werk zou opleveren,’ lacht Liesbeth van Riet-Bouwmans, leerkracht van groep 6. Maar Van Riet-Bouwmans en haar collega’s draaiden snel bij. ‘Je kunt honderd keer tegen elkaar zeggen: “Wat hebben we het druk”, maar daar komt niemand verder mee.’ Een begeleider vanuit het Arbeidsmarktplatform PO hielp om het initiatief op de rit te krijgen, Van Noorderburg wierp zich op als projectleider en twee leerkrachten namen plaats als projectlid, onder wie Van Riet-Bouwmans: ‘We wilden echt graag weten wat er aan de hand was. Waar kwam de werkdruk vandaan? Wat ervoeren we als belastend?’
De werkgroep begon met een nulmeting via een vragenlijst onder de medewerkers. Daaruit kwamen naar voren energiegevers (steun van collega’s, resultaat zien en waardering van leerlingen) en energienemers: leerkrachten noemden hun hoge taakeisen, de vele administratieve taken en de gebrekkige steun van de leiding. Samen met het team brainstormde de werkgroep over oplossingen. Op basis hiervan kwam er een plan van aanpak, met een tijdslijn van aanpassingen die direct mogelijk waren en acties die meer tijd vroegen, omdat ze bijvoorbeeld pas vanaf het nieuwe schooljaar mogelijk waren.
Steun werkt
Werkdruk verminderen? Praat erover en probeer elkaar te helpen, stelden ook onderzoekers van de Universiteit Utrecht en Universiteit van Twente begin 2016 in
Didactief (‘Werkdruk? Een goede zaak!’). Leraren die bij elkaar en de schoolleiding terecht kunnen voor feedback, kunnen de werkdruk beter het hoofd bieden.
Een uitstekend voorstel van het team was om voortaan overlegtijd voor onderwijsvoorbereiding te reserveren, vertelt Van Riet-Bouwmans. ‘De directie is tijdens vergaderingen en studiedagen kritischer agendapunten gaan selecteren en plant voor ons nu heel bewust tijd in om bijvoorbeeld samen groepsplannen te maken. Voorheen moest dat tussendoor.’ Ook vinden oudergesprekken en studiebijeenkomsten minder vaak ’s avonds plaats. Minder vermoeiend, vindt het team, al vraagt het om ruggengraat. De overtuiging dat leerkrachten altijd maar beschikbaar moeten zijn, is sterk, niet alleen onder ouders en schoolleiders, maar ook onder leerkrachten zelf. Van Noorderburg: ‘Maar je mag als leerkracht best zeggen: “Ik wil meebewegen en flexibel zijn, maar ’s avonds werken is voor mij zwaar en dat wil ik daarom niet.”’
Veel veranderingen op De Regenboog ogen klein, maar brengen veel teweeg. Zo is er een standaardwerkrooster gekomen, waarin onder meer staat wanneer welke lessen plaatsvinden en welke kinderen een allergie hebben of speciale ondersteuning krijgen. ‘Een simpel schema, dat je op je eigen manier kunt invullen, maar dat het veel gemakkelijker maakt om elkaars groep over te nemen. Je hoeft minder lang te zoeken.’ Ook is de registratie van langdurige verloven voortaan de taak van de administratief medewerker. Van Noorderburg: ‘Het is misschien vijf minuten werk, een kleine klus, maar toch ervaren leerkrachten het als een verlichting dat ze het niet meer zelf hoeven te doen.’ En dan is er nog de jaarlijkse takenmarkt”, waarbij leerkrachten taken als het organiseren van Sinterklaas of deelname aan de MR onderling verdelen. Voorheen sloeg de directie op basis van voorkeuren aan het puzzelen, soms een lang proces, terwijl deze aanpak tijd bespaart en de leraren meer autonomie geeft.’
Te hoge werkdruk?
6 tips van De Regenboog
1. Bespreek binnen je team waar de werkdruk vandaan komt. Kijk naar concrete taken, maar ook naar werkdrukbeleving. Taken die niet-onderwijsgerelateerd zijn, kunnen als een zware belasting voelen, terwijl ze feitelijk maar weinig tijd in beslag nemen.
2. Kijk goed naar de jaarplanning. Is het altijd nodig om avonden te gebruiken voor studiebijeenkomsten of oudergesprekken? Vinden er tijdens de piekmomenten
geen onnodige overleggen plaats?
3. Help elkaar grenzen te bewaken. Rem je collega af als die teveel uren dreigt te maken.
4. Soms maakt een kleine ingreep al een groot verschil, denk aan een standaard werkrooster of één verantwoordelijke voor de registratie van langdurige verloven.
5. Geef bij vergaderpunten telkens het doel aan: waarom staat dit punt op de agenda en wat moet het opleveren?
6. Plan als directie structureel voortgangs- en functioneringsgesprekken in. Ga in op werkbeleving en taaklast.
De directie heeft inmiddels weer vaste grond onder de voeten en plant twee keer per jaar voortgangs- en functioneringsgesprekken in. Werkbeleving en taaklast zijn nu vaste gespreksonderwerpen. Ook probeert de directie door scherpere keuzes
leerkrachten te helpen voorkomen dat ze zichzelf verliezen in de waan van de dag. Zo zet de directie op vergaderagenda’s tegenwoordig bij elk punt het doel: waarom staat dit punt op de agenda en wat moet het opleveren? ‘Zo blijven we kritisch op wat we doen.’
De veranderingen werpen hun vruchten af: de leerkrachten ervaren meer steun van collega’s en de directie, bleek onlangs uit een resultaatmeting van TNO. Ze hebben de indruk dat de sfeer opener is geworden en het gemakkelijker is om elkaar te confronteren en te helpen. Wel blijven administratieve en andere niet-lesgebonden taken energievreters, ook al erkent iedereen het belang ervan.
Tegen andere teams die kampen met een hoge werkdruk, zou Van Riet-Bouwmans willen zeggen: ‘Kom samen tot oplossingen, ga niet alles in je eentje bedenken. Je hoeft echt niet steeds weer op die rijdende trein te springen. Je daar bewust van zijn en elkaar daarop wijzen, kan al helpen.’
Dit artikel verscheen in de special 'Leraren: We hebben ze hard nodig'. Deze special is gemaakt in opdracht en met financiële bijdrage van het Arbeidsmarktplatform PO, expertisecentrum op het gebied van de arbeidsmarkt in het primair onderwijs, van en voor werkgevers en werknemers.
1 Werkdruk? Een goede zaak!
2 Leraren, we hebben ze hard nodig!
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
