Onderzoek

Sociale klasse erf je

Het is al langer bekend dat de sociaal-economische status (SES) van de ouders invloed heeft op het uiteindelijke opleidingsniveau van een kind. Dit fenomeen staat bekend als ‘sociale reproductie’: kinderen hebben meer kans hebben om met dezelfde SES te eindigen als hun ouders door middel van hun opleiding. Maar welke factoren spelen hierbij een rol? Een groep onderzoekers van onder meer de Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar de rol van cognitieve capaciteiten van de leerling (op elfjarige leeftijd), de inschatting die de docent maakt van de leerling (op elfjarige leeftijd) en educatieve verwachtingen die de leerling van zichzelf heeft (op veertienjarige leeftijd).
 

Effect van SES

Allereerst hebben de onderzoekers gekeken of de link tussen de SES van de ouders en het onderwijssucces daadwerkelijk bestaat in Nederland. Dit blijkt inderdaad het geval. Zowel het opleidingsniveau van de moeder als dat van de vader, dat zich samen vertaalt naar de SES, beïnvloedt het uiteindelijke opleidingsniveau van het kind.
 

Buurt heeft geen invloed
Opleiding ouders wel

De drie mechanismen die zijn gemeten blijken inderdaad beïnvloed te zijn door de SES van de ouders en alle drie beïnvloeden ze het opleidingsniveau van een leerling. De link tussen SES en opleidingsniveau wordt voor 30 procent verklaard door cognitieve capaciteiten, 28,5 procent door de inschatting van de docent en voor 1,2 procent door de educatieve verwachtingen. Met z’n drieën verklaren ze dus meer dan de helft van deze relatie.

Fig 1 Standardised path coefficients from structural equation model 2d. * p < .01. ** p < .001.
© 2019 Weinberg et al. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0216803.g001

Mechanismen

Hoe gaat dat in z’n werk? De onderzoekers geven aan dat genen waarschijnlijk deels de verklaring zijn voor de overdracht van cognitieve capaciteiten. Ook niet-cognitieve aspecten, zoals persoonlijkheidskenmerken, kunnen kinderen overnemen van hun ouders, en die kunnen van invloed zijn op de inschatting van de docent.

Daarnaast kunnen leraren (onbewust) lagere verwachtingen hebben voor kinderen van ouders met een lage SES, omdat deze kinderen mogelijk minder worden ondersteund in hun thuisomgeving. Ook stappen ouders met een hoge SES sneller naar een leraar toe om een hoger advies af te dwingen. Kinderen met hoogopgeleide ouders komen daarom volgens de onderzoekers twee keer zo vaak op een hoger niveau uit als hun leeftijdsgenoten met laagopgeleide ouders, bij een gelijke Cito-score.

Uit de resultaten blijkt ook dat de verwachtingen die de leerlingen zelf hebben van hun eigen onderwijssucces invloed hebben op dat succes. Het blijkt dat hoogopgeleide ouders hun kinderen aanmoedigen om ambitieuze doelen te stellen en die doelen hebben effect op de werkelijke prestaties.

Wat het onderzoek verder aantoont is dat de drie mechanismen die SES aan onderwijsniveau linken ook met elkaar verband houden (zie figuur). De cognitieve capaciteiten beïnvloeden het advies van de leraar, dat vervolgens weer invloed heeft op de verwachtingen van de leerling voor zichzelf. Maar deze wisselwerking kan ook andersom gelden. Ook heeft het opleidingsniveau van beide ouders invloed op het schoolsucces van het kind. De onderzoekers merken dan ook op dat onderzoek dat slechts kijkt naar één ouder, bijvoorbeeld degene met de hoogste opleiding, te beperkt is.

Literatuur
Weinberg D, Stevens GWJM, Finkenauer C, Brunekreef B, Smit HA, Wijga AH (2019) The pathways from parental and neighbourhood socioeconomic status to adolescent educational attainment: An examination of the role of cognitive ability, teacher assessment, and educational expectations. PLoS ONE 14(5): e0216803. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0216803