Onderzoek

Q&A Kris Van den Branden: Meer taal, meer kansen

Heeft Vlaanderen ook problemen met het taalonderwijs?
‘Zeker en vast. Ook wij worstelen met een leescrisis. In Vlaanderen haalt 20% van de jongeren het minimumniveau van begrijpend lezen niet. Dat is verontrustend, want als je op je achttiende onvoldoende geletterd bent, groeit volgens het internationale PIAAC-onderzoek de kans op werkeloosheid en zelfs de kans om in de criminaliteit te belanden.’

Wat heeft taal met gelijke kansen te maken?
‘In mijn keynote reflecteer ik op hoe je alle leerlingen gelijke, nee maximale leerkansen kunt geven, en dat koppel ik aan de kwaliteit van het taalonderwijs. Omdat taal het medium is in al het onderwijs. Het gaat niet alleen om begrijpend lezen, maar om algemene taalcompetenties en ook om de impact van talige interacties in elk vak en de rol van meertaligheid.’

Hoe kan talige interactie helpen bij betere kansen?
‘Leraren passen onbewust hun interactie aan aan hun verwachting van wat een leerling kan. Hoe lager de verwachtingen, hoe minder beurten en hoe meer gesloten vragen een leerling krijgt. Dat mechanisme zie je in alle lagen van het onderwijs. Al in de kleuterklas gaan leraren vaker en opener in gesprek met taalvaardigere leerlingen en praten ze relatief minder met kinderen met een andere thuistaal of van laagopgeleide ouders. Terwijl die laatsten juist rijke  interactie nodig hebben om taalvaardiger te worden.’

Het gaat dus verder dan alleen de taalles?
‘Jazeker. Mijn promovendus Koen Van Gorp stelde vast dat niet alle leerlingen evenveel opstaken van de lessen wereldoriëntatie. Hun mate van opgedane kennis bleek direct verband te houden met de soort interactie tussen leraar en leerling. Bij leerlingen van wie leraren hoge verwachtingen hebben, vragen ze meer door, waardoor deze leerlingen meer tijd krijgen om te praten over de stof. Het is belangrijk dat leraren zich van dit mechanisme bewust worden.’

Hoe kun je daar als leraar aan werken?
‘Als je de kwaliteit van je taalonderwijs en interactie wilt verhogen, doe dat dan niet alleen, maar met je collega’s. Observeer elkaars lessen en reflecteer daar samen op. Formuleer een gezamenlijk taalbeleid. Veel leraren opereren nog steeds als eilandjes met gesloten ramen en deuren, dat werkt niet. Schep als schoolleider daarom een collegiale leeromgeving met tijd voor onderling overleg. Beoordeel bijvoorbeeld voor alle vakken presentaties en schrijfopdrachten op dezelfde manier en besteed bij alle vakken, en niet alleen bij Nederlands, aandacht aan begrijpend lezen.’

U noemde ook de rol van meertaligheid.
‘In Vlaanderen liggen taal en status van het Nederlands gevoelig. Promovenda Lies Strobbe legt in haar onderzoek duidelijk bloot dat de meeste Vlaamse scholen in de klas een eentalig systeem hanteren: hier spreekt men alleen Nederlands. Zelfs op het schoolplein is Nederlands vaak heilig. Terwijl we uit internationaal onderzoek allang weten dat meertaligheid juist meerwaarde heeft en kan helpen bij het leren van Nederlands.’

Hoe kun je die meerwaarde benutten?
‘Als je bijvoorbeeld een instructie voor groepswerk in het Nederlands geeft, verbied dan niet dat leerlingen in het Turks overleggen over wat ze precies moeten doen. Dat kan veel verschil maken, maar Strobbe zag dat leraren die kansen weinig geven. Ze zeggen: daar hebben we geen tijd voor of het is slecht voor de integratie. Maar het heeft ook te maken met de angst om controle te verliezen. Want hoe weet je of die leerlingen wel echt over de les praten? Maar je kunt heel goed met leerlingen afspreken wanneer ze een andere taal mogen gebruiken. We moeten die krampachtige houding over andere talen versoepelen en ruimte maken voor echt meertalig schoolbeleid. Ook dat heeft te maken met het bieden van maximale leerkansen. Dat kan helpen om te voorkomen dat leerlingen met een andere thuistaal in de statistieken van onderpresteerders terechtkomen.’

Op 7 juli 2023 houdt Kris Van den Branden zijn keynote Meer taal, meer kansen? op de Onderwijs Research Dagen

Dit artikel verscheen in Didactief, juni 2023.