Onderzoek

Productieve fouten

Het idee achter productive failure als een effectieve leerstrategie komt van onderwijsonderzoeker Manu Kapur, verbonden aan ETH Zürich in Zwitserland. Volgens hem zorgt deze aanpak voor twee keer zoveel leeropbrengsten als de les van een goede docent. In september verscheen een interview met Kapur op Edutopia, waarin hij verder ingaat op het concept.

Wat Kapur inspireerde: hij begon zijn carrière als profvoetballer. In de sportwereld zag hij dat mensen leren – letterlijk – met vallen en opstaan. ‘Mensen snappen intuïtief dat als je wilt leren voetballen of tennissen, of een andere sport wilt leren, het uitdagend is.’ Bij wiskunde of andere schoolvakken zag hij een andere werkwijze. Dan moest alles ineens positief zijn en moest je het leerlingen zo makkelijk mogelijk maken.

In plaats daarvan ziet hij liever lessen waarbij succes helemaal niet het doel is. ‘Gefrustreerd zijn en ergens moeite mee hebben hoort erbij. Als je dat niet ervaart, betekent dat waarschijnlijk dat je niet aan het leren bent.’ Kapur pleit daarom voor lessen waarin leerlingen de kans krijgen zelf op ontdekkingstocht te gaan en mogelijke oplossingen te bedenken. Dat moet ze motiveren om het materiaal op de juiste manier te leren van een docent. Hij benadrukt het belang van deze volgorde: eerst zelf proberen, daarna geeft de leraar instructie. Idealiter bouwt die verder op de ideeën die de leerlingen hebben aangedragen.

De leerlingen staan er uiteindelijk dus niet helemaal alleen voor. ‘Mislukking helpt bewustzijn te bevorderen,’ in de woorden van Kapur, ‘en de wens om te leren aan te wakkeren, maar zorgt zelf niet voor kennis’. Deze mislukking moet dan ook zorgvuldig en op een veilige manier tot stand komen, om leerlingen gemotiveerd te houden. Vervolgens wordt deze productief gemaakt door leerlingen te helpen het juiste antwoord te vinden. Kapur ziet productive failure dan ook als een combinatie van ontdekkend leren, waarbij kinderen zelf antwoorden moeten vinden, en directe instructie, waarbij een leraar precies vertelt wat ze moeten doen en hoe. Ze hoeven dus niet het wiel opnieuw uit te vinden, maar ze mogen wel een poging doen.

Betekent dit dat je je leerlingen elke les dan maar in het diepe moet gooien? Natuurlijk niet. Kapur in Edutopia: ‘Denk na over waar productive failure ten goede komt aan begrip en transfer. In een semester zijn er waarschijnlijk drie tot vijf grote ideeën waarvan je wilt dat je leerlingen die goed in zich opnemen. Voor die ideeën ontwerp je productive failure-activiteiten.’ Daarbij is het ook belangrijk dat de verwachting is dat leerlingen moeite zullen hebben met de taak. Als leerlingen gewend raken aan deze manier van leren, zullen ze op de lange termijn ook minder snel opgeven als ze iets niet direct begrijpen, aldus Kapur.

Als je wilt gaan werken met dit onderwijsconcept, hebben leerlingen er dus het meeste profijt van als je dit over een langere periode invoert in het curriculum. Kapur geeft daarbij aan dat productive failure wel moet plaatsvinden op een ‘veilige’ manier. Dus uiteraard niet tijdens een toets. Maar je hoeft je geen zorgen te maken over de negatieve emoties die bij het maken van fouten komen kijken. Uit Kapurs onderzoek blijkt dat emoties een complexe rol spelen bij productive failure, maar door kinderen goed te begeleiden bij hun ontdekkingstocht leren ze hiermee om te gaan en gaat het leereffect omhoog.