Even in het kort: waar hebben we het met leesstrategieën ook alweer over?
‘Het zijn manieren waarmee leerlingen hun eigen leesproces controleren, sturen of bevorderen. Het gaat altijd om de vraag: wat heb ik nodig om deze tekst beter te begrijpen? Moet ik een woord opzoeken? De tekst samenvatten? Er vragen bij stellen? Goede lezers doen dat automatisch, zwakke lezers kun je door het aanleren van strategieën helpen om meer grip te krijgen op een tekst.’
Dat is de theorie. Werkt dat ook in de praktijk?
‘Dat is precies wat ik wilde onderzoeken. Sinds de jaren tachtig zijn er veel experimenten gedaan waarbij onderzoekers groepjes kinderen uit de klas haalden om hun leesstrategieën aan te leren. Dat bleek effectief, maar werkt dat ook in een klas met dertig leerlingen? Ik heb daarom een tweejarig experiment gedaan op tien vmbo b/k-scholen. Klassen die werkten met de leesmethode Nieuwsbegrip, waarin het aanleren van leesstrategieën centraal staat, heb ik vergeleken met controlegroepen.’
En?
‘Mijn experiment is niet zo rooskleurig verlopen als al die labexperimenten. Na één jaar zag ik nog maar een heel klein positief effect en alleen als de leraar de strategieën heel goed uitlegde. Ik was voorzichtig optimistisch, maar na twee jaar zag ik uiteindelijk geen verschillen in begrijpend lezen tussen beide groepen.’
Ligt dat aan Nieuwsbegrip of moeten leraren maar gewoon ophouden met het aanleren van leesstrategieën?
‘Nee, zeker niet stoppen! Maar de manier waarop kan beter. Ik zag dat veel leraren modeling, dus het voordoen van een strategie, lastig vinden. Daarvoor moet je toch een beetje theater spelen: je moet hardop denken en je inleven in het leesniveau van je leerlingen. Daarnaast is het de vraag of Nieuwsbegrip wel de juiste aanpak heeft. Deze methode heeft een rigide stramien waarin de klas elke week een nieuwe strategie leert. Op den duur wordt dat saai en ik zag ook dat bij leerlingen én leraren de motivatie afnam. De methode werkt bovendien met behapbare teksten; voor moeilijkere teksten is geen tijd, maar zo blijft het wel erg schools. Leerlingen moeten juist leren welke strategie je wanneer inzet. Een tekst van tevoren scannen op tussenkopjes en intro is zinvol bij een lange tekst, maar bij een artikeltje op bijvoorbeeld Nu.nl is dat zonde van je tijd.’
Dus strategieën los oefenen is minder effectief?
‘Klopt, inbedding is beter. Ik doe nu onderzoek naar studerend lezen, waarbij we proberen de samenwerking tussen Nederlands en de zaakvakken te bevorderen. Vaak is instructie in begrijpend lezen gekunsteld, want het gaat nooit om de inhoud van de tekst zelf. Maar als je werkt met teksten voor biologie of geschiedenis, wordt het zinvoller. Dan wordt voor leerlingen meteen duidelijk wat het nut van begrijpend lezen is. Ze leren ook dat bijvoorbeeld samenvatten bij het ene vak iets anders is dan bij het andere vak, omdat het afhangt van je leerdoel en je voorkennis.’
Je hebt ook gekeken naar leestoetsen. Wat kwam daaruit?
‘Omdat ik het toch raar vond dat ik geen positieve effecten had gevonden, heb ik een meta-analyse gedaan van andere onderzoeken op klasniveau. Zo ontdekte ik dat effecten afhangen van de soort toets. Standaard leestoetsen als die van Cito zijn vaak multiple choice en weinig specifiek en leveren weinig effecten op voor training van leesstrategieën. Maar toetsen die onderzoekers maken, laten wel significante effecten zien, die bovendien blijvend zijn en toenemen in de tijd. Leerlingen leren dus wel degelijk iets.’
Wat is je slotconclusie over leesstrategieën?
‘Je helpt leerlingen er echt verder mee, maar verwacht niet meteen heel grote effecten op de eerstvolgende Cito-toets. Leer je leerlingen dat lezen een bewust proces is, waarin ze kunnen ingrijpen als ze vastlopen.’
Mariska Okkinga, Teaching Reading Strategies in Classrooms. Does it Work? Proefschrift Universiteit Twente/NRO, 2017. Download de meta-analyse (Condities voor effectief onderwijs in leesstrategieën) op nro.nl.
1 NRO-pagina van het onderzoek
2 Ook met hele klas heeft trainen van leesstrategieën zin
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
