Telkens als Tuur 's nachts de straat moet oversteken, voelt hij angst. Het komt door de duisternis, het geloei van de sirene en het dreigende gebrom van de naderende vliegtuigen, alsof er onweer op komst is. (Uit Oorlogsgeheimen van Jacques Vriens)
Als Miranda van den Brink, leerkracht van groep 8 en adjunct-directeur van bs De Leeuwerikhoeve in Den Haag, zulke zinnen al voorlezende tijdens begrijpend lezen tegenkomt dan gaat ze 'modelen'. Ze kiest een leesstrategie, begrijp ik wat ik lees bijvoorbeeld, en doet die haar leerlingen voor: 'Dit vind ik een lastige zin, die ga ik nog maar een keer lezen. Even een stukje terug: "Het komt door de duisternis, het geloei van de sirene..." Volgens mij bedoelen ze hier... Zo begin ik en dan gaan meestal de vingers al omhoog', vertelt Van den Brink enthousiast.
Modelen, hardop leesstrategieën voordoen, is de kern van de Bliksem-methode, die De Leeuwerikhoeve in groep 5-8 gebruikt voor begrijpend lezen. 'Een leerkracht kruipt tijdens het voorlezen als het ware in de huid van een leerling en doet alsof hij hardop denkend een moeilijk woord of lastige zin leert begrijpen', vertelt Willy van Elsäcker, onderwijsadviseur bij HCO, Adviesbureau voor onderwijs in de regio Den Haag. Bliksem staat voor 'begrijpend leesinstructie kan strategisch en motiverend' en is ontwikkeld door HCO en het Expertisecentrum Nederlands in Nijmegen. 'Voorheen hadden leerlingen en leerkrachten veel klachten over begrijpend lezen', vertelt Van Elsäcker. De bestaande methodes vonden ze saai, niet motiverend en die gebruikten teveel leesstrategieën. 'Toen wij begonnen had je verouderde methodes die wel 35 strategieën bevatten, dan weten kinderen echt niet welke ze moeten kiezen. Bliksem bestaat uit negen basisstrategieën die bewezen effectief zijn.'
In groep 8 van de Leeuwerikhoeve gebruiken ze Bliksem vier keer per week, waaronder meestal ook een les voor een zaakvak. Afgelopen week behandelde Van den Brink vier strategieën met haar klas: begrijp ik wat ik lees, moeilijke woorden leren uit een verhaal, samenvatten en je eigen mening geven. 'Ik las een stuk voor uit Oorlogsgeheimen en de kinderen maakten in groepjes een samenvatting van drie zinnen. Na een paar minuten besprak ik de samenvattingen klassikaal. Door ze in gesprek te laten gaan, denken ze er ook over na en vormen ze hun eigen mening. Zo ben je ook met spreken en luisteren bezig.'
Veertig scholen in en rondom Den Haag deden tussen 2009 en 2011 mee aan een tweejarig wetenschappelijk onderzoek in groep 5 en 6 naar de effecten van Bliksem. 
'We waren een van de uitverkorenen om mee te doen aan de eerste ronde van OnderwijsBewijs', zegt Van Elsäcker. Om de Bliksem-aanpak uit te leggen, organiseerden de onderzoekers van HCO en het Expertisecentrum Nederlands bijeenkomsten voor deelnemende scholen. 'We hebben observaties in de klas gedaan, toetsen afgenomen, interviews met leerkrachten gehouden en er was een evaluatiebijeenkomst', legt ze uit.
De Leeuwerikhoeve deed ook mee met het onderzoek. 'We hebben het een kans gegeven omdat we merkten dat begrijpend lezen vaak lastig was voor onze kinderen', vertelt Vivian Gajadin, destijds leerkracht van groep 6. Uit het onderzoek bleek dat kinderen die met Bliksem werkten aan het eind van groep 6 significant meer leerwinst boekten dan leerlingen die met een andere methode werkten. Ze waren meer vooruitgegaan op begrijpend lezen, technisch lezen en op een strategietoets met vragen als: wat doe je als je een moeilijk stukje tegenkomt? Van Elsäcker: 'Het succes komt door het hardop denkend voordoen door leerkrachten, denk ik. Kinderen zijn geneigd snel door te lezen, dat hoort bij technisch lezen. Door Bliksem leren ze te stoppen bij een moeilijk woord dat ze niet snappen en bewust even een stukje terug te lezen.' Als tweede succesfactor noemt ze motivatie. 'De leerkracht leest voor uit leuke boeken, waardoor ze graag willen meedoen en op dieper niveau over een tekst nadenken.'
Ook leerkracht Gajadin zag het succes terug in de scores voor Cito-toetsen voor begrijpend lezen. 'De groep 6 van toen deed het beter dan een jaar eerder. De kinderen en leerkrachten waren en zijn heel enthousiast over de methode. Het is alleen jammer dat er geen Bliksem voor groep 4 is', zegt Gajadin die nu groep 4 heeft.
Van den Brink merkt dat haar groep 8 beter met teksten omgaat dan voorheen. 'Het voordeel is dat de werkwijze vanaf groep 5 globaal hetzelfde blijft, daardoor slijpen de strategieën beter in. In de methode die we hiervoor hadden, Ondersteboven van lezen, zaten zoveel verschillende strategieën dat het minder goed bleef hangen.' De resultaten vormen een stijgende lijn, merkt ze. 'Niet ieder kind groeit zoals het zou moeten groeien, maar de resultaten stijgen wel. We zien ook vooruitgang bij aardrijkskunde en geschiedenis. En je ziet dat ze in hun eigen leesboek ook sneller op zoek gaan naar moeilijke woorden', vertelt ze.
Van Elsäcker is blij met de positieve onderzoeksresultaten. 'Maar er is geen snelle oplossing voor begrijpend lezen', waarschuwt ze. 'Het is een vaardigheid die van veel andere factoren afhangt: IQ, woordenschat, kennis van de wereld. Als leerkracht heb je dat niet zo in de hand, want die zaken krijgen kinderen vooral van hun ouders mee. Je mag dan ook geen wonderen van Bliksem verwachten als leerlingen een lage woordenschat hebben. Je moet aan heel veel onderdelen tegelijk werken bij begrijpend lezen.'
Toch kunnen andere scholen ervan leren dat motivatie belangrijk is, denkt Van Elsäcker. 'Leer kinderen strategieën aan op een motiverende manier door leuke, spannende en grappige teksten te gebruiken. Geef ze langer de tijd om te oefenen en doe dat hardop denkend voor', adviseert ze. HCO verkoopt de Bliksem-methode, en traint leerkrachten in de aanpak die ook bruikbaar is bij andere methoden voor begrijpend lezen.
Meer info in het rapport.
Dit artikel is verschenen in de Didactief-special OnderwijsBewijs (december 2014). Deze special is gemaakt in opdracht en met een financiële bijdrage van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
