Onderzoek

Leren hoe taal werkt

Taalbewustzijn krijgt steeds meer aandacht als manier om het talenonderwijs in het vo te verrijken. Doel is om leerlingen inzicht te geven in taal en (hun eigen) taalgebruik. Uit mijn interviews met en lesobservaties bij tien docenten Engels (bovenbouw havo/vwo) blijkt dat zij taalbewustzijn vooral zien als een cognitieve benadering, waarbij ze regelmatig het verschil in grammatica tussen twee talen benadrukken. Maar taalbewustzijn is een breder begrip, waarbij je leerlingen ook leert oog te krijgen voor hoe taal werkt en verandert.

In een traject met drie docenten (Engels, Duits en Frans, eveneens bovenbouw havo/vwo) is gewerkt aan zo’n bredere invulling. In een startsessie ging de docent samen met een mvt-collega en mij in gesprek over hoe die in de alledaagse lespraktijk te realiseren. Dat vraagt onder meer om nieuwe rollen voor leraar en leerlingen: in plaats van de nadruk te leggen op het vinden van het juiste antwoord, kan de leraar met open vragen leerlingen stimuleren samen te praten over taal en taalgebruik. In de drie sessies daarna reflecteerden we samen op een geobserveerde les en keken we vooruit naar de volgende. De docenten stelden inderdaad vaker open vragen en leerlingen gingen vaker met elkaar in gesprek over taal. Ook werd taal niet alleen cognitief, maar bijvoorbeeld ook vanuit sociaal-cultureel perspectief bekeken. Zo zetten leraren literatuur in om te laten zien hoe taal door de jaren heen verandert, bespraken ze talige diversiteit in de klas of lieten ze leerlingen krantenberichten bestuderen om hen bewust te maken van framing in de media.

Voor docenten bleek de dialoog nuttig om inzicht te krijgen in hun eigen lespraktijk en vervolgens invulling te geven aan meer taalbewuste lessen. Dit laat zien dat een onderwijsvernieuwing kaders nodig heeft (in dit geval de kenmerken van taalbewuste lessen), maar vooral voldoende ruimte voor docenten om hun eigen keuzes te maken die passen binnen hun alledaagse lespraktijk.
 

Dit artikel verscheen in Didactief, januari/februari 2021. Lees daarin ook het interview met Elise Bouman, over hoe zij bevindingen uit de taalwetenschap toepast in haar lessen.