Onderzoek

Kwaliteit in het mbo

De boeken, lesmateriaal, begeleiding en de kantine, slechts de helft van de ondervraagde studenten in het middelbaar beroepsonderwijs is hierover positief. Dat blijkt uit het tweejaarlijkse tevredenheidsonderzoek van de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB), de belangenbehartiger van een half miljoen mbo-studenten, die begin juni 2016 verscheen.
Toch werken scholen de laatste jaren hard aan de basiskwaliteit. Dat bleek al in november uit de rapportage Kwaliteit in het mbo van MBO in Bedrijf. Het is bedoeld als een soort nulmeting in een proces dat uiteindelijk moet leiden tot kwaliteitsverbetering. Maar er worden ook knelpunten geconstateerd.

Kwaliteitsplannen
De nulmeting volgt op de nota Ruim baan voor vakmanschap (2014) waarin minister Bussemaker zaken agendeerde als voortijdig schoolverlaten, beroepspraktijkvorming, professionalisering, taal- en rekenonderwijs, studiewaarde en excellentie. Kwaliteit in het mbo heeft de kwaliteitsplannen die alle mbo's hebben opgesteld voor de periode 2015-2018 onderzocht. De plannen sluiten over het algemeen nauw aan bij de door de minister genoemde thema's en getuigen van 'een keuze voor continuïteit en gedegenheid'.
Scholen agenderen nog in beperkte mate eigen thema's. Waar het wel gebeurt, gaat het om globale uitwerking van onderwerpen als aansluiting met het hbo, ondernemerschap en de inzet van ict. Studenten zijn in ieder geval over die aansluiting met het hbo nog steeds ontevreden, blijkt dan weer uit de JOB-monitor.

Geduldig papier
Een visie ontwikkelen en formuleren van algemene doelstellingen gaat de meeste scholen goed af. Activiteiten die zich veelal op een grote belangstelling binnen de organisatie kunnen verheugen. Maar het uitwerken van doelstellingen in maatregelen en acties en die vastleggen in een planning en een begroting blijkt nog een uitdaging. Zo ook de implementatie: het op tijd daadwerkelijk realiseren van de gestelde doelen. Papier is geduldig, de praktijk weerbarstig. Een adequate beschrijving van aansturing van het implementatieproces ontbreekt veelal, zo ook op welke wijze scholen de resultaten denken te gaan realiseren.
In de plannen wordt weinig aandacht besteed aan de invoering van de herziene kwalificatiedossiers. Dat is opvallend, omdat scholen vanaf 1 augustus aanstaande verplicht zijn deze in gebruik te nemen. Het ontbreken van verbinding van de kwalificatiedossiers met verschillende thema's in het kwaliteitsplan, zoals professionalisering, taal & rekenen en beroepspraktijkvorming, benoemt het rapport als een gemiste kans.

Draagvlak
Het gebrek aan aandacht voor de herziene kwalificatiedossiers is nog opmerkelijker, omdat de meeste plannen wel tussentijds zijn aangepast aan recente ontwikkelingen op het gebied van teamvorming. Het verschuiven van de focus van het individu naar het opleidingsteam is vaak goed uitgewerkt. Van elke onderwijsgevende wordt verwacht een constructieve bijdrage te leveren aan het functioneren van het opleidingsteam en daarmee aan de realisatie van de beoogde kwaliteitsresultaten. Veel beschikbare middelen worden benut voor professionalisering van leraren. Met als logisch gevolg veel draagvlak voor de plannen binnen de organisaties.
Er is wel een kanttekening; de aandacht voor de professionalisering van het management dreigt te verslappen, die van ondersteunende functionarissen blijft nog steeds achter en de externe oriëntatie van opleidingsteams en de samenwerking met andere teams is nog gebrekkig. En raadpleging van externe partners lijkt maar beperkt te hebben plaatsgevonden. Scholen die dit aangaat, zouden alsnog hun plannen moeten bespreken met belanghebbenden als bedrijven, gemeenten en hbo-instellingen.

Rekenonderwijs
De plannen voor taal- en rekenonderwijs zijn over het algemeen goed uitgewerkt en voorzien van helder geformuleerde doelstellingen. De inzet richt zich voornamelijk op zaken als verdere professionalisering van rekendocenten, de introductie van betere lesmethoden en de ondersteuning van leerlingen die extra programma's nodig hebben. Het rekenniveau blijft aandacht vragen.

Kwestbare jongeren
De aandacht voor kwetsbare jongeren loopt sterk uiteen. In sommige plannen worden specifieke activiteiten beschreven, aangevuld met inzet op voortijdig schoolverlaten. In de meeste plannen vallen de activiteiten gericht op beide thema's samen en is er geen sprake van extra activiteiten.

Beroepspraktijkvorming
In vergelijking met bovengenoemde thema's valt de aandacht in de kwaliteitsplannen voor beroepspraktijkvorming tegen. Uitwerking van visie, concrete doelstellingen of beoogde resultaten ontbreken veelal. En dat is opmerkelijk, gezien de kritiek van studenten en bedrijven op deze belangrijke pijler onder het mbo. De aanpak richt zich vooral op het verbeteren van procedures en instrumenten.
Volgens het rapport zouden de scholen er goed aan doen ook de relaties met leerbedrijven te verbeteren en te professionaliseren en meer onderling kennis uit te wisselen. Bijvoorbeeld door het bouwen van netwerken tussen branches, bedrijven en alumni enerzijds en docenten en stagebegeleiders anderzijds. Deze kunnen de samenwerking, de vakinhoudelijke ontwikkeling en de arbeidsmarktkansen van studenten positief beïnvloeden.

Weerbarstige praktijk
Samenvattend is de beschrijving in de kwaliteitsplannen van het wat over het algemeen van redelijk tot goede kwaliteit. Het echte probleem is het hoe. Hoe gaan we scholen voor middelbaar beroepsonderwijs de benodigde vernieuwingen invoeren? En hoe zorgen ze er voor dat ze bij tegenvallende resultaten, niet de strategie veranderen maar de implementatiekracht versterken.
Om de geformuleerde doelstellingen te realiseren, is het noodzaak volgens het rapport dat ook de bestuurders hun verantwoordelijkheid nemen. Zij krijgen het advies om niet louter te focussen op het optimaliseren van plannen, maar vooral over te gaan tot acties, waarvan de mbo-studenten de vruchten kunnen plukken.
Uit de JOB-Monitor blijkt in ieder geval dat er sinds november 2015 nog niet voldoende is bereikt.

Lees hier het rapport Kwaliteit in het mbo

Tekst Peter de Brock, eindredacteur Didactief.

Gepubliceerd op 9 juni 2016.

Verder lezen

1 Mbo