‘Hoeveel procent van al het water op de wereld is zout denken jullie?’ vraagt meester Frits Los aan de groep 8’ers van De Singel. ‘60 procent,’ klinkt het van achter in de klas. ‘Ik denk 50.’ ‘75!,’ durft iemand. ‘We zitten aan de lage kant mensen. Kijk nog even mee naar de kaart. Vergelijk de oceanen met de meren en rivieren die je ziet.’ Na nog wat schattingen tekent Los een cirkeldiagram op het bord. ‘Dennis zat er het dichtste bij. Kijk: 97 procent, dus dit hele vlak, is zout water. En maar 3 procent is zoet.’ ‘Ik wist het!’, roept een jongen achterin. ‘Van die 3 procent is een derde geschikt om te drinken’, vervolgt Los. ‘Hoeveel procent is dat dan van het totaal?’ ‘1 procent’, weet iemand. ‘Juist! Je mond valt ervan open Asma, weinig he?
‘1 procent water geschikt om te drinken’
Wij kunnen de kranen openzetten en het water blijft stromen. Maar in andere delen van de wereld is dat niet zo. Daarom moeten we zuinig zijn op water.’
Het is vrijdagmiddag, het vaste moment voor KlimaatKlas in groep 8 van basisschool De Singel in Leiden. Het is een nieuw onderwijsprogramma dat Los zelf initieerde en ontwikkelde, in samenwerking met Naturalis Biodiversity Centre en Naar Buiten! Leiden. Leerlingen leren aan de hand van zes thema’s over klimaatverandering en ontdekken hoe belangrijk de natuur voor hen is. ‘Elk thema starten we met een beleefactiviteit. Vervolgens krijgen kinderen drie kennisrijke lessen. Daarna sluiten we af met een challenge,’ vertelt Los. Het huidige thema is ‘blauw goud’, oftwel: water. De eerste les haalden kinderen water uit de sloot, dat ze met een microscoop onderzochten en met steentjes zuiverden. Straks, na de laatste les, zullen leerlingen in verschillende werkvormen een top 5 van waterbesparende maatregelen presenteren in de andere klassen. Los: ‘Dat is de challenge: hoe breng je die maatregelen over aan bijvoorbeeld een kind van zes?’
‘KlimaatKlas is soms saai maar meestal leuk,’ vindt één van de leerlingen. ‘De vorige keer hebben we water uit de sloot gehaald. Je zag met de microscoop echt heel veel beestjes.’
Los werkt nu twee jaar op De Singel. Hij is ib’er voor de drie internationale taalklassen, geeft twee dagen les in een ervan en werkt daarnaast aan KlimaatKlas. Het past hem goed, zo’n gevarieerde agenda. ‘Ik heb projecten nodig waar ik mijn creativiteit in kwijt kan. Ik enthousiasmeer en ontwikkel graag.’ Zijn loopbaan is dan ook al even dynamisch als zijn werkweek. Los begon na de pabo als meester, werd onderwijsadviseur, werkte op een Britse school waar taal zijn expertise werd, was directeur op NTC-scholen in Turkije en Bangladesh en zette zich als ontwikkelingsadviseur in voor beter onderwijs in Ethiopië. ‘Ik ben wel een beetje een wereldverbeteraar.’
In het buitenland ontstond Los’ drijfveer voor een onderwijsprogramma over klimaat. ‘Daar zag ik heel sterk de gevolgen van klimaatverandering. Terug in Nederland las ik het boek Only Planet van Tim van Hattum. Ik vond dat zo hoopvol, oplossingsgericht en goed uitgedacht dat ik het graag het basisonderwijs in wilde brengen.’ Scholenkoepel SCOL omarmde het idee en gaf Los de ruimte. Op dit moment geeft hij de lessen zelf, als pilot. Allereerst in de heel diverse groep 8 van De Singel, waar ongeveer twee derde van de leerlingen een niet-Nederlandse achtergrond heeft. Daarnaast draait hij een tweede pilot op woensdagmiddag, waarvoor leerlingen vanuit heel SCOL zich kunnen aanmelden. ‘Het is een hele andere groep, met vooral kinderen van hoogopgeleide ouders. Zo kan ik goed vergelijken wat het programma doet en vergt bij verschillende populaties.’
In groep 8 wordt inmiddels druk gediscussieerd. Leerlingen zijn in ‘klimaatjes’ (tweetallen) aan de slag met een werkblad over maatregelen om water te besparen in en om huis. ‘Wat is 18 miljoen keer 2.000 liter?’ vraagt Ali aan zijn maatje Jernarson. Hij wil uitrekenen hoeveel water het scheelt als iedereen in Nederland een minuut korter zou douchen. Jaylinn en Youssef denken na over ramenlappen met water uit de regenton. ‘Is dat niet vies?’ ‘Nee, kijk dan, hier staat zelfs dat het schoner wordt. Je krijgt geen strepen ofzo.’ Na tien minuten is het tijd om centraal tot een top 5 te komen. ‘James, wat hadden jullie als beste maatregel gekozen?’ vraagt Los. ‘Grijs water’, zegt James. ‘Leg eens uit, wat is grijs water? Vertel het in je eigen woorden.’
Ook minder doorspoelen krijgt een plekje in de top 5. ‘Doorspoelen…,’ zegt Los terwijl hij het woord op de flipover schrijft, ‘is een samengesteld werkwoord en schrijf ik aan elkaar.’ Een kwartier later staat er een top 5 waar de hele klas achter staat. Los: ‘Wie kan goed tekenen?’ ‘Yasmin,’ roept de klas in koor. ‘Yasmin, wil jij er een tekening bij maken?’
Frits Los: ‘Ik wil dat het onderwerp klimaat de juiste aandacht krijgt. Vooral in het po is het een ondergeschoven kindje. Dus probeer ik er met KlimaatKlas stuwkracht aan te geven.’
Sommen, schrijven, tekenen; het komt niet zomaar allemaal voorbij. Los: ‘KlimaatKlas brengt aardrijkskunde en biologie samen, maar biedt ook allerlei opties om met taal en rekenen aan de slag te gaan. Wat mij betreft is dat de essentie van goed onderwijs; dat het meer is dan losse brokjes. Het moet een geheel zijn.’ Ook differentieert Los in de les nadrukkelijk, bijvoorbeeld in vraagstelling en manieren van samenwerken. Het is belangrijk in elke klas met uitstromers richting praktijkonderwijs tot vwo. ‘De kunst is alle leerlingen betrokken te houden.’
‘Frits Los is een wereldverbeteraar’
Los heeft een groot hart voor leerlingen bij wie het niet vanzelf gaat. Niet voor niets is hij ib’er en leraar in de taalklassen. Wat hem drijft? ‘Ik wil leerlingen genoeg meegeven om op een hoopvolle manier in het leven te kunnen staan, ook als je een mindere achtergrond hebt. Zelf ben ik opgegroeid in een eenoudergezin in een arbeiderswijk. Daarnaast heb ik een handicap; ik ben slechthorend. Ik weet uit ervaring dat je ondanks tegenslag iets kunt bereiken, zeker in een land als Nederland.’ Richting leerlingen speelt Los geen mooi weer, ook niet met zijn lessen over het klimaat. Als teaser voor de volgende keer komt hij bijvoorbeeld met een kaart die aantoont dat ook Nederland risico loopt op watertekort in de toekomst. Maar, hij geeft altijd les vanuit hoop. ‘Als meester wil ik koers geven, perspectief bieden. Ik wil kinderen laten weten dat ze zelf het verschil kunnen maken en daar de mooie voorbeelden van laten zien.’
Dit artikel is verschenen in Didactief van januari/februari 2025.
Klimaatles voor po en vo
Het doel van KlimaatKlas is het thema klimaat het onderwijs in te krijgen. Het programma is voor groep 7/8 van het po en klas 1/2 van het vo. Terwijl de pilot in het po draait, werken studenten van Hogeschool Rotterdam aan een vertaling naar de eerste jaren van het vmbo. SCOL, Naturalis Biodiversity Centre en Naar Buiten! Leiden willen het onderwijsprogramma ter beschikking stellen voor scholen en leraren in heel Nederland. Gaandeweg de pilot wordt het telkens ontwikkelde lesprogramma gepubliceerd op www.klimaatklas.nl. |
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
