Interview

In de biotoop van Frank van Schaik

Klimaatrebel voor de klas

‘Hebt u in de cel gezeten? Hoe was dat?’ Spannend vinden de leerlingen van 1C3 de verhalen van meester Frank van Schaik (52) over zijn klimaatacties in binnen- en buitenland met Extinction Rebellion (XR), de actiegroep die eerder de A12 in Den Haag bezette. Mede-activisten van Van Schaik werden zelfs preventief gearresteerd om acties te voorkomen, een actie van justitie die veel kritiek kreeg in de media. Bij zijn klas gaan beschrijvingen van de bezetting van de Zwanenburgbaan, het vastketenen aan privéjets (‘vervuilend en alleen voor rijke mensen’) en het neerstrijken op snelwegen erin als koek, merkt Van Schaik.

‘Maar de milieuvraagstukken die ik behandel zien ze als een verplicht nummer,’ vermoedt hij, ‘terwijl over zeventig jaar deze school onder water staat, als we zo doorgaan.’ De Open Schoolgemeenschap Bijlmer (OSB) staat in de Amsterdamse Bijlmermeer en ligt (fun fact) 2,85 meter onder NAP. ‘Maar toch,’ zegt Van Schaik, ‘pubers willen bij de groep horen en daar is het klimaat helaas meestal geen item.’

Hij sloot zich
aan bij Extinction
Rebellion

Vandaag moeten ze opdrachten maken om de duurzaamheid van de OSB in kaart te brengen. Met vragenlijsten bestoken zij personeelsleden en tellen zij afval en prullenbakken. Jerayno en Reda spurten door het schoolgebouw, op weg naar natuur- en scheikundeleraar Said Marcouch, die zij gaan bevragen over hoe hij het thema duurzaamheid in zijn lessen verwerkt.

Terug in de klas delen de leerlingen de uitkomsten van hun opdracht. ‘Hoe doet de school het vergeleken met de andere scholen waar jullie geweest zijn?’ vraagt meester Frank. Nog niet zo slecht, rapporteren de leerlingen: ‘Er wordt hier minder afval weggegooid, leraren gebruiken kartonnen bekers en er staan zonnepanelen op het dak.’ Wel zagen Boudewijn en Ilyas veel afval. ‘Zouden meer vuilnisbakken helpen?’ vraagt Van Schaik. ‘Nee,’ vreest Boudewijn: ‘Als je met vrienden bent, gooi je je afval automatisch op de grond.’

Kick en Calvin vinden Van Schaiks lessen vooral leuk omdat ze er veel samenwerken en omdat ze er Lingo spelen. ‘Zo leer je goed spellen,’ zegt Kick. De klimaatlessen vindt hij ook nuttig: ‘Het is niet iets kleins, het gaat om onze toekomst. Ik pak nu sneller de fiets in plaats van de bus. Maar als ik later mijn kinderen in de regen naar school moet brengen, pak ik de auto.’

Fietstochten

Het bewijst voor Van Schaik maar weer hoe belangrijk klimaatonderwijs is. Als vader van vier kinderen (‘vegetarisch en autoloos grootgebracht’) vindt hij het belangrijk om een stap harder te lopen en moeite te doen om de volgende generatie voor klimaatbehoud te enthousiasmeren.

Het liefst zou hij het vakoverstijgend maken: ‘Sommige collega’s willen het wel, maar vinden moeilijk tijd en ruimte in het curriculum. Toch zijn er allerlei manieren om het in je rooster te integreren, zonder dat die tijd en ruimte kosten. Je kan prima een klimaatconferentie naspelen in het kader van Nederlands of bijvoorbeeld met je klas naar buiten gaan bij biologie of aardrijkskunde.’ Van Schaik is ook mentor en maakt met zijn leerlingen soms fietstochten door natuurgebieden tijdens de mentorles: ‘Ze vinden het geweldig om langs het Gein te fietsen, waarbij ze dieren zien die ze nooit vanuit de bus of de auto zien. Een meisje kwam zo op het idee om vaker met de fiets naar school te komen.’

‘Heeft u in de
cel gezeten,
meester?’

Om lesideeën op te doen en ervaringen uit te wisselen, sloot Van Schaik zich aan bij Teachers For Climate, een organisatie voor leraren die elkaar steunen in hun strijd tegen klimaatverandering. Zelf integreert hij klimaatonderwijs in zijn lessen via de methode Nieuwsbegrip, met debatten, interviewopdrachten en het spel Globaland, waarbij leerlingen het milieu van een virtueel land bewaken.

Als insteek gebruikt hij vaak voorbeelden die dicht bij leerlingen staan: ‘Een leerling verzamelt plastic statiegeldflessen, vooral voor het geld. Maar in de les leert hij dat het ook goed is voor het milieu.’

Van Schaik vindt het prima als leerlingen zich aan hem spiegelen: ‘Een leerling werd vegetariër, nadat ik vertelde dat ik dat al dertig jaar ben, en waarom. Aan de hand van mijn klimaatacties leg ik ook uit dat het goed is om iets te doen als je onrecht wil bestrijden.’

Onrecht

Het begrip onrecht is herkenbaar voor sommige leerlingen, ‘die onevenredig vaak worden aangehouden vanwege hun huidskleur.’ Klimaatonderwijs hoort voor Van Schaik thuis in het rijtje van pest- en racismebestrijding en gezond leven: ‘Het is geen indoctrinatie, zoals sommigen denken. De klimaatcrisis is wetenschappelijk aangetoond, en de functie van onderwijs is om leerlingen op die feiten te wijzen.’  

Natuurliefhebber is Van Schaik al zijn leven lang. Als vwo-scholier wandelde hij door de bossen rond Amersfoort, waar hij tot rust kwam en planten en vogels bestudeerde. In de loop der jaren groeide bij hem het bewustzijn van de kwetsbaarheid van de aarde en ontstond de drang om te strijden voor bescherming van de planeet.

Van Schaik organiseerde protestacties en werkte na zijn studie Nederlandse Taal- en Letterkunde als organisator bij verschillende milieuorganisaties.

Als zijn sterke punten noemt hij zijn energie en enthousiasme: ‘Die energie heb ik van mijn moeder. Zij is heel actief, was ooit D66-raadslid in Amersfoort. Van mijn vader leerde ik verantwoordelijkheidsgevoel. Als weg- en waterbouwkundige werkte hij hard om ons gezin met vier kinderen te onderhouden.’ Hij kan het allemaal kwijt in de acties van Extinction Rebellion, zijn grote inspiratiebron: ‘De klimaatcrisis dreigt van onze radar te glijden, omdat het zo’n massieve, langzame, ongrijpbare crisis is. Logisch dat veel mensen, inclusief veel van mijn leerlingen en collega’s, er met defaitisme of desinteresse op reageren. Wat Extinction Rebellion zo belangrijk maakt, is dat het steeds weer mensen wakker schudt met concrete klimaateisen, op een creatieve en positieve manier, die ik goed op mijn leerlingen kan overbrengen. Zaterdag op de A12 zitten en maandag weer voor de klas staan, ik zou niet anders willen.’

Lees meer afleveringen van de Biotoop.

Dit artikel verscheen in Didactief, april 2023.