Wat verstaan jullie onder professioneel vermogen van leraren?
'We hebben onderzocht hoe leerkrachten in het PO omgaan met lastige omstandigheden. In de klas en in het team, maar ook met eisen en verwachtingen van de omgeving, denk aan ouders en inspectie. Professioneel vermogen betekent anticiperen op problemen, dilemma's herkennen, afwegingen maken tussen verschillende eisen, je mening zeggen en opkomen voor jezelf. Professioneel is ook daar zodanig mee omgaan dat dat bijdraagt aan de kwaliteit van onderwijs én je jezelf vitaal blijft voelen.'
Jullie hebben onder meer een vragenlijst onder 1200 leerkrachten afgenomen. Ze blijken gemiddeld een 3,5 te scoren op een schaal van 7, ofwel een onvoldoende. Dat klinkt zorgelijk, toch?
'Ja! Best wel zorgelijk. Dit resultaat sluit natuurlijk aan op het debat over leerkrachten met "te veel werkdruk" en als "slachtoffer". Maar het maakt ook duidelijk dat het niet alleen gaat om objectief aanwezige werkdruk, maar ook om het vermogen om daarmee om te gaan. En dat vermogen blijkt kwetsbaar. In plaats van aan iets abstracts als "werkdruk" te werken, is het zaak meer vermogende leerkrachten te ontwikkelen. Gelukkig is er ook reden tot optimisme, want we troffen genoeg vermogende leerkrachten aan die weinig problemen ervaren.'
Wat doen zij beter dan andere leraren?
'Ze hebben een krachtige maatschappelijke motivatie, in combinatie met de juiste, eventueel academische bijscholing. Bovendien hebben ze krachtige relaties en netwerken waar ze op terug kunnen vallen, dan wel gebruik van kunnen maken. Ze brengen zaken dan in perspectief, maken afwegingen en spreken zich uit. Vermogende leerkrachten werken trouwens ook vaker fulltime en in de bovenbouw.'
En hoe kunnen schoolleiders leerkrachten helpen?
'We hebben aangetoond dat coachend leiderschap van groot belang is: kan de leerkracht als hij ergens mee zit bij zijn leidinggevende of de schoolleiding terecht? Steun en stimulerend handelen is belangrijk, evenals het creëren van een passend schoolklimaat, met nadruk op scholing, leren en teams.'
In het persbericht over dit onderzoek wordt de academische pabo genoemd als goed voorbeeld. Heerst daar inderdaad een ander 'professioneel klimaat'?
'We hebben aanwijzingen gevonden dat via de academische pabo op scholen een ander, meer professioneel klimaat kan ontstaan. Dat is van belang, omdat we ondanks veel mooie taal over "professionals" en "professioneel klimaat" we dat niet altijd aantroffen. In ziekenhuizen of rechtbanken, bijvoorbeeld, wordt ook veel geklaagd over productie- en werkdruk, maar daar zijn professionals – artsen, rechters – zelf in the lead. Dat is overigens niet enkel een zaak van al dan niet academisch opgeleid zijn, maar ook van investeringen in professioneel leiding geven en leiderschap.'
Jullie onderzoek maakt deel uit van het grotere onderzoek 'Ongemak van autonomie'. Versterken de inzichten elkaar en valt er een les voor het Nederlands onderwijs uit te trekken?
ʻIn de overige projecten zijn die grotere debatten en krachten onderzocht, het systeem of stelsel en de besturing. Wat opvalt is inderdaad dat het systeem nogal vast zit, vooral door de rol van de bonden en educatieve uitgeverijen. Die claimen de inhoudelijke definiëring van wat onderwijskwaliteit is, terwijl "kwaliteit" in wezen onbepaald is. Verder valt op dat bestuurlijke circuits vaak gedwongen worden zich daaraan te conformeren, bijvoorbeeld om meer "opbrengsten" te genereren. Maar wat ook opvalt, is dat bestuurders verschil kunnen maken, vooral als ze veel sociaal kapitaal hebben, elkaar weten te vinden en een gedeelde visie hebben. Of en hoe dat precies bijdraagt aan het professionele vermogen van leerkrachten, dat hebben we nog niet hard gemaakt. Daar is vervolgonderzoek voor nodig, maar de verwachtingen ofwel hypothesen hebben we nu liggen!'
Noordegraaf, M., van Loon, M.N., Heerema, M.M. & Weggemans, M.B., 'Professioneel vermogen in het primair onderwijs. Over hoe leerkrachten betekenisvolle en vitale bijdragen (kunnen) leveren aan onderwijskwaliteit'. NRO / Universiteit Utrecht, Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO), 2015. Het rapport kun je downloaden op nro.nl.
Dit artikel is eerder verschenen in de rubriek Onderzoek Kort van Didactief (maart 2016).
1 NRO-pagina van het onderzoek
1 Werkdruk? Een goede zaak!
2 Kort & Goed: bestuurlijk vermogen
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
