Kinderen van nu zouden prima hun weg weten met digitale media. Een leraar die hen daar les in moet geven? Onzin, zo denken velen. Maar dat klopt niet, zo stelt Eliane Segers, hoogleraar Lezen en Digitale Media aan de Universiteit Twente. ‘Een kind weet misschien wel beter hoe je een tablet bedient, maar een hypertekst goed begrijpen, daar heeft hij een leraar voor nodig.’
Segers doet onderzoek naar digitale media en lezen. Zo houdt ze zich onder andere bezig met hoe goed kinderen hyperteksten begrijpen. In zo’n tekst zijn woorden gelinkt aan andere webpagina’s en zitten vaak afbeeldingen en filmpjes. ‘Het gaat mij niet om het opzoeken van informatie, maar het lezen van de tekst. Stel dat kinderen op de goede webpagina zitten, kunnen ze die tekst dan goed lezen?’ Al die links en video’s zijn verleidelijk. ‘Je moet elke keer overwegen “Ga ik klikken op die link? Wil ik dit lezen? Hoe kom ik terug?” ’
Hyperteksten hebben dus geen duidelijke lineaire structuur, zoals een tekst op papier. ‘Soms hebben ze een hiërarchische boomstructuur of nog complexer: een netwerkstructuur. Die gaat alle kanten op. Kinderen met een lagere woordenschat begrijpen zo’n hypertekst minder goed.’ Maar Segers ziet ook voordelen ten opzichte van een lineaire tekst: ‘Een hypertekst werkt juist beter omdat je zelf een actievere lezer bent. Je construeert zelf de volgorde van de tekst. Daardoor krijg je een beter tekstbegrip. Een andere theorie is echter dat een hypertekst teveel vraagt van leerlingen en zorgt voor cognitieve overbelasting.’
Om kinderen te helpen zo’n hypertekst te begrijpen zijn speciale strategieën nodig. ‘Kort gezegd komt het er op neer: eerst denken, dan doen. Je moet eerst nadenken of je op zo’n hyperlink wilt klikken, voordat je er echt op klikt.’ Niet gedachteloos het internet overklikken dus, maar actief bedenken wat je wilt weten en hoe je weer terug bij de tekst komt. Segers ziet hier een rol voor leraren in het po én vo weggelegd. ‘Leg kinderen uit hoe ze een hypertekst kunnen lezen. Ze moeten snappen hoe het internet in elkaar zit. Dit kan door strategieën te modelen, voor te doen hoe je zo’n hypertekst leest. Stel jezelf hardop de vragen “Wil ik hier op klikken?, Wat zou erachter zitten?, Wilde ik dit wel lezen?”. Het gaat om zelfregulerend leren. Kinderen moeten zich uiteindelijk deze vragen zelf gaan stellen.’
Maar niet alleen oudere kinderen lezen met digitale media, ook kleuters zijn er al volop mee bezig. Zo’n tablet is wellicht een goede toevoeging aan de geletterde thuisomgeving. ‘Dat voorlezen een groot effect heeft, weten we al lang, maar tablets zijn er nog maar kort. Er wordt altijd een beetje huiverig gedaan over een peuter met een tablet, maar het kan waarschijnlijk wel positief zijn. Het kind is actief bezig en zit niet passief achter die televisie. En een tablet heeft eindeloos geduld. Het kan oneindig vaak dat prentenboek nog eens voorlezen of de letters oefenen, daar houden kinderen van.’ Segers gaat onderzoeken of die digitale thuisomgeving van kinderen in groep 2 invloed heeft op het fonologisch bewustzijn en leesvaardigheid als ze eenmaal in groep 3 zitten.
Ze spoort leraren aan om ouders tips voor apps te geven. ‘Zo voorkom je bijvoorbeeld dat kinderen de letternamen aanleren in plaats van de letterklanken. Ik zag eens een kleuter “arend” spellen in hoofdletters. Dat is natuurlijk niks.’
Behalve in het po doet Segers ook onderzoek in het vmbo. Daar gaat ze aan de slag met ‘online inquiry labs’ (online laboratoria) waar kinderen online experimenten doen. ‘Maar de uitleg bij de experimenten lezen kinderen niet. Ze gaan gelijk experimenteren. Ik ga onderzoeken of ze de tekst lezen, wat ze lezen en of het experimenteren beïnvloed wordt door wat ze lezen. Door gamification willen we hen verleiden tot het lezen, bijvoorbeeld door eerst een gatentekst op te moeten vullen voordat ze toegang krijgen tot het experiment. Hier vind ik de uitspraak van Sherlock Holmes altijd zo mooi bij passen: You see but you do not observe. Pas als je de uitleg leest, begrijp je wat je aan het doen bent en wat er gebeurt.’
Lees meer over het begrijpen van hypermedia in dit artikel van Eliane Segers in het Tijdschrift Taal.
Op 9 maart sprak Eliane Segers haar oratie bij de bijzondere leerstoel ‘Lezen en Digitale Media’ uit.
Eliane Segers is hoogleraar Lezen en Digitale Media aan de Universiteit Twente op een bijzondere leerstoel vanwege Stichting Lezen. Daarnaast is ze universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
1 Technologische leermeester
2 Software met brains
3 Taaltalenten in het brein
4 Leren experimenteren doe je zo
5 Aan de slag met W&T
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
