Hajo Krol, arts Maatschappij en Gezondheid | jeugdarts KNMG | GGD regio Utrecht
‘De – vaak chronische – stress van een jachtige en individualistische maatschappij zorgt voor tal van mentale problemen. Die maatschappij verander je niet één, twee, drie, dus moeten we de jeugd handvaten bieden om hun mentale weerbaarheid te versterken. De school is daar bij uitstek de plek voor, want veel ouders van kinderen die mentaal kwetsbaar zijn, hebben de kennis en capaciteiten niet om met mentale uitdagingen om te gaan, laat staan het hun kinderen te leren. Een mentale tweedeling ligt dus op de loer als de school dit onderwerp laat lopen.
‘Zorg voor bijscholing en begeleiding’
Daarnaast ontmoet de jeugd elkaar op school. Daar nemen ze dingen van elkaar aan en over. Als je daar in een veilige setting het gesprek opent, kunnen taboes verdwijnen en de eigen zorgen in perspectief geplaatst worden. Met aandacht voor mentale processen – bijvoorbeeld de relatie tussen stress, schermtijd en slaappatronen – gaan leerlingen het begrijpen. Dat inzicht is de sleutel voor positieve verandering.
Sommige leraren zijn huiverig voor lessen mentale weerbaarheid, ze komen nu al tijd tekort. Maar scholen moeten er dringend tijd voor vrijmaken. Zorg voor bijscholing en begeleiding van de meest gemotiveerde leraren en mentoren, en schrap daar desnoods lesuren voor. Nood breekt immers wet, en de nood is hoog.’
Maryse Knook, directeur-bestuurder | Open Schoolgemeenschap Bijlmer (OSB) | Amsterdam
‘Onze leerlingen hebben ons meer nodig dan op andere scholen. Veel van de jongeren op onze school krijgen van huis uit geen onderwijsondersteuning, sluiten zich minder vanzelfsprekend aan bij een sportclub en hebben niet altijd een eigen plek om huiswerk te maken. Wij bieden daarom een flink naschools programma met bijvoorbeeld muziek- en kookles en een debatclub. We zijn zelfs twee keer uitgeroepen tot sportiefste school van Nederland. Daarnaast hebben we een uitgebreid mentoraat met veel aandacht voor de individuele leerling.
‘Wij zetten drie stappen extra: leerlingen hebben dat nodig’
We gaan heel ver voor het brede welzijn van onze leerlingen, we zetten drie stappen extra. Hoe we dat volhouden? Het is geen eenrichtingsverkeer. Het gaat dwars door de hele school heen om vertrouwen te geven, te verdienen en te krijgen. In een veilige omgeving leren de jongeren zichzelf en hun talenten ontdekken en door kringgesprekken aan het begin en einde van iedere les leren ze elkáár kennen en accepteren. Leerlingmediators lossen conflicten op; een jongerenrechtbank spreekt recht. Ook nemen leerlingen zelf de leiding op zich bij de rapportgesprekken met hun ouders en de mentor, en schrijven daar een reflectierapport over. Dat betaalt zich uit. We hebben een mini-maatschappij gecreëerd waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Daar plukken we als school én later als maatschappij de vruchten van.’
Bert Wienen, initiatiefnemer Instituut voor Inclusief Onderwijs | onderzoeker Nederlands Jeugdinstituut | Utrecht
‘Het welbevinden van de leerling is vanzelfsprékend de verantwoordelijkheid van de school, en juist daarom vind ik dat alle aandacht voor welbevinden ons nu de verkeerde kant op stuurt. We zouden er meer op moeten vertrouwen dat welbevinden een uitkomst is van onderwijs in plaats van een voorwaarde ervoor. Jongeren gaan zich goed voelen door het ritme en de structuur van het lesrooster, en de vrienden die ze op school zien; we zagen tijdens de coronaperiode wat er gebeurt als dat wegvalt.
‘De pedagogische relatie is de spil’
Leerlingen hebben niet allereerst specialistische hulp of allerlei lessen rond welbevinden nodig, maar vooral heel goed onderwijs waarin ze zich gezien voelen. Waarin ze leren omgaan met positieve, maar ook met negatieve zaken. De pedagogische relatie is voor mij de spil tot leerlingen die zich vaak goed voelen en soms ook niet. Zo gezien is het oplossen van het lerarentekort misschien wel dé weg naar een beter welbevinden van jongeren.
Denk dus eerst goed na over het thema. Zodra je als school helder hebt wat kinderen nodig hebben om goed in hun vel te zitten, kun je kijken hoe je met ouders kunt samenwerken. En wat de ideeën en verwachtingen ook zijn, laat het ouders weten nog voordat de kinderen op school zitten, dan zit je vanaf de eerste dag al op één lijn.’
Amina Saydali, directeur | Stichting School en Veiligheid | Utrecht
‘Wil je iets doen voor het mentale welzijn van kinderen, dan moet je weten wat er speelt. Het klinkt misschien als een open deur, maar waar heb je ze nu beter in beeld dan op school? Als leraren en met name mentoren op school en online in contact staan met hun leerlingen, kunnen ze voor verstilling zorgen in een hectisch schoolsysteem. Door leerlingen te zien en naar ze te luisteren.
‘Werk aan gezonde groepsvorming’
Daarnaast is de groep ontzettend belangrijk: je kunt je alleen goed voelen en ontwikkelen als je je veilig voelt in de groep. Werk daarom aan gezonde groepsvorming, zorg dat de normen en grenzen van de school duidelijk zijn en gedragen worden. Na de lockdowns heeft dat extra aandacht nodig: er is nu meer onrust in de groepen, het botst sneller tussen leerlingen. Wie vroeg in het schooljaar investeert in het collectief en dat aandacht blijft geven, ziet de positieve uitwerking het hele jaar door.
Weet als school ook waar de grenzen liggen. Neem contact op met ouders om er samen uit te komen, of schakel professionele zorg in zodra de problemen daarom vragen. Kijk ook goed hoever je gaat op weg naar welbevinden: ik zou bijvoorbeeld eerder kiezen voor een ouderavond over prestatiedruk – want dat is schoolgerelateerd – dan een ouderavond over dieet, slaap en beweging. Ouders kunnen die prestatiedruk dan herkennen en hun kinderen bijstaan, wanneer ze te groot wordt.’
Bij een derde van de leerlingen op het OSB speelt kansenongelijkheid een rol in hun ontwikkeling. Ook aandacht voor gelijke kansen draagt bij aan welbevinden. Kijk in de Klassen Kennisbank over dit thema.
Dit artikel verscheen in de special Werken aan welbevinden van Didactief, november 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
