Onderzoek

Facelift voor het vmbo

'Vijftien jaar oud,' verzucht Maud Croes, directeur van het Van der Meij College in Alkmaar. 'Het was echt hoog tijd om deze programma's op de schop te nemen.' Haar school, waar ruim vijfhonderd leerlingen in de bovenbouw van het vmbo zitten, is één van de pilotscholen voor de vernieuwing van het beroepsgerichte vmbo. Daarin worden de ruim dertig bestaande afdelingsprogramma's teruggebracht naar tien flexibel opgezette profielen. Het is een complexe operatie, maar de voorbereidingstijd voor deze medio 2013 begonnen pilot was bepaald niet ruim. 'In juni hoorden we dat we mee mochten doen, na de zomer moesten we meteen beginnen.'

Best pittig, erkent teamleider Zorg & Welzijn Trudy Liefting. Toch is ze tevreden dat het Van der Meij College van meet af aan van de partij was. 'Zo houd je invloed op het proces.' Dat gaat via de tweemaandelijkse bijeenkomsten waar de pilotscholen alle ins and outs van het examenprogramma bespreken. Bijvoorbeeld de examenvragen, die soms nog erg talig zijn. 'Bij een sector als Zorg & Welzijn moet het geen examen Nederlands worden.' Maar het kan ook over heel praktische zaken gaan, zoals een onhandig geroosterd keuzevak. Met de feedback wordt ook echt wat gedaan: het examenprogramma Zorg & Welzijn is inmiddels al aan zijn derde versie toe.

Los van de methode
Aangezien de nieuwe examenprogramma's nog volop in ontwikkeling zijn, is het geen wonder dat er nog geen kant-en-klare lesmethodes beschikbaar zijn. Sommige mensen zouden daar zenuwachtig van worden, maar Maud Croes krijgt juist pretlichtjes in haar ogen. 'Dat is zo verfrissend. Ik druk de mensen hier altijd op het hart: volg niet blind een methode, maar blijf zelf nadenken. Een methode is een bron, geen leidraad.' Dat dát niet iedere leraar als muziek in de oren klinkt, begrijpt ze. 'Maar een leraar die los durft te komen van de methode en zijn leerlingen stimuleert het heft meer in eigen hand te nemen, krijgt daar veel voor terug. Wij willen op deze school al langer die kant op en het sluit mooi aan bij de basisgedachte achter de nieuwe examenprogramma's: meer zelfstandigheid en eigen regie van de leerlingen.'
Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Trudy Liefting noemt de activiteiten van haar leerlingen met bewoners van verzorgingshuizen in de buurt. Dat kan variëren van een wandelingetje met de rolstoel tot eenvoudige verzorgingstaken. Waar het om gaat is dat de leerlingen de activiteiten helemaal zelf organiseren. Ze doen dat steeds in groepjes van vier, van wie er telkens twee nieuw zijn. 'Zo werken ze elkaar in.'

Verder hebben de leerlingen van Zorg & Welzijn 'nieuwe stijl' zes uur per week keuzevakken, vertelt Liefting. Dat is niet altijd een succes, maar dat geeft niet. 'Sommige leerlingen doen een keuzevak over uiterlijke verzorging en vinden daar niets aan. Maar bijtijds erachter komen dat je iets niet leuk vindt, is ook winst.' Want dat is een ander doel van de vernieuwde examenprogramma's: leerlingen afleveren die beter weten wat ze willen en zo de uitval in het mbo reduceren.

Kussens opschudden
Meer praktijkopdrachten, betere aansluiting met het mbo, minder afhankelijkheid van de methode – was daar nu echt een nieuw examenprogramma voor nodig? Nee, zegt Maud Croes, die grif toegeeft dat veel van die zaken ook in het oude systeem hadden gekund. 'Het punt is: je hebt soms net dat ene duwtje nodig om dingen die al langer op de agenda staan, ook echt in de praktijk te brengen. Deze pilot was dat duwtje.'

Rob Abbenhuis van SLO, het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling, herkent zulke geluiden. Hij is projectleider voor de vmbo-vernieuwing en bezoekt vrijwel wekelijks één van de pilotscholen. Daar ziet hij dat veel scholen al improviserend hun weg nog moeten vinden in het vernieuwde systeem, maar dat wel met elan doen. 'Deze overstap dwingt scholen om na te denken over wat ze precies willen met hun onderwijs. Dat is vaak inspirerend.'

De kracht van de nieuwe opzet zit volgens Abbenhuis in de flexibiliteit: leerlingen krijgen meer mogelijkheden om een pakket te kiezen dat bij hun talenten en ambities past. 'Een techniekleerling die later een klusbedrijf wil beginnen, kan straks een bijvak economie nemen.' Maar ook de scholen kunnen met keuzevakken eigen accenten gaan leggen en daarmee inspelen op regionale behoeften. 'In Hengelo zitten bijvoorbeeld de Stork-fabrieken. Ik kan me voorstellen dat je daar een vak over machinebouw op poten zet. Of neem Zeeland, waar toerisme en recreatie zo belangrijk zijn. Dat biedt ook allerlei mogelijkheden.'
De vernieuwing van de examenprogramma's heeft ook een financiële reden. Het aantal vmbo-leerlingen loopt terug, waardoor op veel scholen het onderwijsaanbod onder druk komt te staan. Abbenhuis: 'Zeker in de krimpregio's is het zaak het vmbo organiseerbaar en betaalbaar te houden.' De overstap naar tien profielen moet scholen helpen om scherpe keuzes te maken in wat ze wel en wat ze niet doen.

Wees voorbereid
Het Van der Meij College heeft zulke keuzes al gemaakt. Maud Croes: 'We hebben onze hele aanbod met het oog op de beroepsperspectieven tegen het licht gehouden en besloten dat we sommige richtingen gaan schrappen.' Dat betekent het einde voor Sport, Dienstverlening & Veiligheid, Handel & Administratie, Uiterlijke Verzorging en Mode & Commercie als afstudeerrichting. Minder is soms meer, aldus Croes, die het elke vmbo-school kan aanraden om net zo kritisch in de spiegel te kijken. Wat voor tips hebben zij en Trudy Liefting nog meer voor scholen die vanaf 2016 met de vernieuwde examenprogramma's te maken krijgen? 'Neem de tijd voor de ontwikkeling van de nieuwe lesstof ,' zeggen ze in koor. Want hoe stimulerend het ook was om vrijwel vanuit het niets een nieuw programma van de grond te krijgen, een krachtproef was het wel.

Kijk voor meer informatie op: www.vernieuwingvmbo.nl.

Tekst Filip Bloem

Beeld Peter Hilz/Hollandse Hoogte

Dit artikel is verschenen in Didactief, april 2015.