Interview

Een taalvriendelijk sausje

Wat doen jullie wezenlijk anders als taalvriendelijke school?
‘Ouders zijn vrij om met hun kind in de thuistaal te praten en in onze lessen is er speciale aandacht voor. Er zijn nog steeds scholen die andere talen dan het Nederlands verbieden, terwijl je daarmee de band tussen ouder, kind en school afsnijdt. En uit onderzoek blijkt dat de moedertaal helpt bij Nederlands leren.’

Hoe komt meertaligheid terug in de lessen?
‘Ons hoofddoel blijft het leren van de Nederlandse schooltaal, maar leerlingen mogen opdrachten in de zogenoemde voorkeurstaal doen. Daar maken we wel afspraken over. Een werkstuk in het Egyptisch is prima, maar dan met de vertaling erbij. En als leerlingen tijdens rekenen in hun moedertaal willen overleggen, kan dat. We vertrouwen erop dat het over de lesstof gaat en spreken dat ook uit. Verder werken we met taalmaatjes: twintig minuten per week komt een aantal leerlingen met dezelfde taal onder schooltijd vrijwillig bij elkaar om te praten en te lezen. Zo zien ze dat ze niet de enigen zijn met die andere taal. Dat is vooral voor jonge kinderen belangrijk. Ze moeten niet hun mond houden omdat ze denken dat er iets mis met ze is.’

Hoe betrekken jullie ouders hierbij?
‘We nodigen ouders uit op school om in hun voorkeurstaal te lezen met hun kind, één op één. En alle leerlingen, zowel meer- als eentalig, krijgen woordclusters - afbeeldingen van aangeboden woorden - om thuis met hun ouders in de voorkeurstaal door te nemen. Zo wordt het makkelijker om samen over school te praten. En meertalige kinderen leggen de link tussen de twee taalregisters in hun hoofd: het zogenoemde translanguaging. Dat zorgt voor begrip van concepten op een dieper niveau. Als jij bijvoorbeeld niet weet dat dit een kopje heet in het Nederlands en je kent het ook niet in je thuistaal, dan hebben we meer werk te verrichten dan wanneer we het alleen maar moeten vertalen.’

Hoe zorgen jullie voor transparantie als ouders op school in hun eigen taal mogen praten?
‘We hebben daar geen expliciete regels over. Ouders en leerkrachten ontmoeten elkaar allemaal in het Nederlands, soms in het Engels. Als het toch niet lukt om met elkaar te communiceren, schakelen we een tolk in. Soms regelen we dat via de tolkencentrale, maar vaker nemen ouders zelf iemand mee uit hun eigen netwerk. De leerkrachten stralen uit dat ze open staan voor iedereen en dat nemen ouders over. Ik maak bijvoorbeeld nooit mee dat er groepjes in hun eigen taal staan te roddelen.’

Hoe hebben jullie leerkrachten voorbereid op taalvriendelijk onderwijs?
‘Het team heeft nog geen scholing gevolgd over dit onderwerp. Ik geef veel voorlichting en ga met onze leerkrachten in gesprek. Nieuwe collega’s moet ik soms bijpraten, bijvoorbeeld als ze een NT2-opleiding hebben gevolgd waarin het veel over het achterhaalde taalbad ging (kinderen onderdompelen in de Nederlandse taal, red.). Gelukkig is er de laatste tijd veel geschreven over meertaligheid. Ook bruikbaar zijn de websites met informatie over veelvoorkomende talen in de klas. Met die kennis begrijp je de fouten van leerlingen beter en kun je hen helpen. In het Pools heb je bijvoorbeeld veel woorden met drie medeklinkers achter elkaar. Logisch dat een Poolse leerling daar in het Nederlands spellingsfouten mee maakt. Word als leerkracht dan niet ongeduldig, maar leg hem gewoon uit hoe dat in het Nederlands werkt. Hetzelfde zie je in groep 3 bij het leren van letters. Voor Franse leerlingen is het moeilijk om het verschil tussen lange en korte klanken te horen. Iek is het dan, in plaats van ik. En de eu klinkt als een ui. Als je dat weet kun je daar je les op aanpassen.’

Wat hoor je terug van collega’s in de klas?
‘Dat kinderen meer zelfvertrouwen uitstralen als zij hun eigen taal mogen gebruiken. Ik gaf laatst een rondleiding door de school aan ouders uit Mexico. Zij hadden hun driejarige zoontje meegenomen. Ik vroeg aan een kleuterleerkracht of zij iemand in de klas had die Spaans sprak en ze riep een jongetje bij zich dat in het Spaans het hele kiesbord ging uitleggen. De juf was verrast en zei: “Hij is altijd zo verlegen. Ik zie nu een totaal ander kind.”’

Vinden leerkrachten het niet ingewikkeld als een leerling nog nauwelijks Nederlands spreekt?
‘Dat maken we vooral mee in de onderbouw. Soms is dat lastig, maar spelenderwijs kom je een eind. Jonge kinderen pikken Nederlandse liedjes snel op. Plaatjes en rituelen helpen ook. En we trekken intensief met de ouders op. Dan vragen we bijvoorbeeld wat het kind leuk vindt om thuis te doen. Een tolk komt daarbij soms goed van pas.’

Zijn er valkuilen waar je collega’s voor waarschuwt?
‘Soms hoor ik terug dat leerlingen hun eigen taal niet willen spreken. Dan is het belangrijk om niets te forceren. Stel je maar eens voor dat je in de kring zit met allemaal Chinezen die aan jou vragen of je iets in het Nederlands wil zeggen. Dan kun je je heel ongemakkelijk voelen.’

Hoe gaan jullie om met het toetsen van kinderen die nog maar kort in Nederland zijn?
´Het is niet reëel om deze leerlingen meteen langs de Nederlandse meetlat te leggen. Toch kun je het toetsen niet helemaal achterwege laten, omdat je op basis van een aantal gegevens moet kunnen handelen. We kijken daarom met een extra zender naar de testresultaten van meertalige kinderen. Doen deze recht aan wat ze laten zien in de klas? Komt een fout doordat een leerling de stof niet beheerst, of kende hij het Nederlandse begrip niet? Ook bieden we het hele jaar door woorden aan die vaak in toetsen voorkomen.’

Zijn de resultaten dan nog wel betrouwbaar?
‘Juist, want dan kun je zien of ze je aanbod hebben opgepikt. Het is heel simpel: meertalige kinderen hebben de lessen nodig om nieuwe Nederlandse woorden te leren. Woorden die niet in het curriculum zitten, kennen ze niet. Ik hoor vaak van collega’s op andere scholen dat de woordenschattoetsen onvoldoende worden gemaakt. Vervolgens blijkt dat ze de woorden nooit hebben aangeboden. Dat is hetzelfde als wanneer je tegen volwassenen die Tsjetsjeens leren zegt: “ik ga je een overhoring geven van woorden die je nog niet hebt geleerd.” Daar word je behoorlijk onzeker van.’

Wat raad je scholen aan die met meertaligheid aan de slag willen?
‘Er hoeft niets te veranderen aan je onderwijssysteem, er moet alleen een taalvriendelijk sausje overheen. De eerste stap is om je te verdiepen in de achtergrond en verschillende talen van je leerlingen. Laat als leraar zien dat je daarin geïnteresseerd bent, bijvoorbeeld door ernaar te vragen en er regelmatig over te praten. Daarna kun je kinderen laten kiezen bij welke opdrachten ze hun moedertaal willen gebruiken.’

Wat zijn de toekomstplannen van de Sint Jan?
‘De komende jaren gaan we aan de slag met het uitbreiden van onze meertalige bibliotheek en scholing van leerkrachten. Onze leerlingen geven aan dat ze graag af en toe les zouden willen krijgen in hun eerste taal. Maar daar zijn andere voorzieningen voor. Je moet er als school voor waken dat je niet de hele maatschappij op je bordje krijgt.’

De Sint Janschool in Amsterdam West telt 446 leerlingen en maakt deel uit van de Amsterdamse Stichting voor Katholiek, Protestants-Christelijk en Interconfessioneel Onderwijs (ASKO). 

Meer lezen over meertaligheid?
Lees ‘Taal is echt hun ding’ in het oktobernummer: hoe bereik je meer met meertalige kinderen? De aanbeveling van experts: laat het ‘taalbad’ (voertaal Nederlands) leeglopen en vul de lessen, toetsen én lerarenopleiding met meer talen.

Lees meer over taalvriendelijkheid op de website van de Rutu Foundation.

Andere tips:

Site voor meertalig materiaal: http://avior.risbo.org/ 

Lesactiviteiten rondom meertaligheid: https://www.slo.nl/?ActLbl=lesactiviteiten&ActItmIdt=10529

Kennisclips over meertaligheid: www.ru.nl/2in1project/meertaligheidinbeeld  en Https://woa.kohnstamminstituut.nl/kennisclips/

Het ABC verzorgt verschillende projecten rondom meertaligheid: www.hetabc.nl/taal

Project ‘Meer kansen met meertaligheid’: http://3mproject.nl/
 

Verder lezen

1 Verdiep je in meertaligheid
2 Doe je voordeel met meertaligheid
3 Meertaligheid is een pre
4 Taal is echt hun ding
5 Moedertaal helpt een handje