Je hebt self-efficacy van leraren in het primair onderwijs onderzocht. Wat bedoel je daarmee precies?
‘Self-efficacy is een complex en lastig te vertalen begrip. Ik omschrijf het als het gevoel van doelmatigheid, ofwel de persoonlijke overtuiging van de leraar dat hij in staat is te doen wat nodig is om een bepaalde taak uit te voeren in de klas. Hoe meer hij overtuigd is van zijn eigen kunnen, hoe beter hij zijn werk doet en hoe beter hij zich voelt. Je kunt vier taakdomeinen onderscheiden: instructie, gedragsmanagement, leerlingmotivatie en emotionele ondersteuning van leerlingen. Soms voel je je wel op het ene domein zelfverzekerd, maar op het andere niet. Bovendien, en dat is het nieuwe van mijn onderzoek, blijkt de self-efficacy van de leerkracht per leerling enorm te kunnen verschillen.’
Dus een en dezelfde leraar voelt zich bij de ene leerling wel competent en bij de andere niet?
‘Inderdaad. Het blijkt dat leraren zich in gedragsmanagement minder doelmatig voelen in relatie tot kinderen met externaliserend gedrag, zoals hyperactieve, luidruchtige of agressieve kinderen. Drukke leerlingen maken leraren onzekerder. Bij sociale kinderen voelen leraren zich in alle domeinen doelmatiger. Bij verlegen en teruggetrokken leerlingen voelen ze zich minder doelmatig in instructie en emotionele ondersteuning. Ze krijgen lastig vat op ze en vinden het moeilijk tot hen door te dringen. Maar in gedragsmanagement voelen ze zich juist doelmatiger. Ook weer niet vreemd, van stille leerlingen heb je weinig last.’
Ik zou denken dat een ervaren leraar elke leerling, druk of stil, aan kan, maar dat klopt dus niet?
‘Nou, ervaren leraren zijn wel overtuigder van eigen kunnen dan beginnende collega’s. Uit mijn reviewstudie blijkt dat een leraar zich in de eerste drie, vier jaar van zijn loopbaan vaak nog onzeker voelt. Daarna wordt het snel beter, maar vanaf 19 jaar in het vak zien we het gevoel van doelmatigheid weer afnemen. Ze vertrouwen weliswaar op de routine van hun instructie, maar hebben minder oog voor leerlingen.’
Is self-efficacy aan te leren?
‘Self-efficacy zit tussen de oren. Je moet je ervan bewust zijn dat gedachten en gevoelens over leerlingen sturend kunnen zijn op hoe jij hen als leraar laat leren en weet te motiveren. Ik merkte dat leraren zich het minst zeker voelen over gedragsmanagement en emotionele steun. Op de pabo gaat men er iets te veel van uit dat studenten van nature wel die band met kinderen hebben. Maar het verdient aanbeveling daar wel aandacht aan te besteden, want het zijn nou net de terreinen waarop beginnende leraren zich niet bekwaam voelen.’
Heb je tips voor zittende leraren?
‘Bewustwording is het belangrijkste. Welke leerling heb ik voor me? Ga met hem in gesprek: wat beweegt hem en waarom doet hij wat hij doet in de klas? Leerling en leraar hunkeren naar verwantschap en persoonlijke aandacht. Werk bewust aan persoonlijke aandachtsmomentjes. We doen nu een studie waarbij we leraren uitdagen te onderzoeken hoe hun emoties van invloed zijn op hun houding en pedagogisch handelen bij een leerling waarmee ze zijn vastgelopen. We bespreken concrete situaties, bijvoorbeeld momenten waarop het echt klikt of er juist een botsing is. Hoe goed kun je die leerling regels aanleren of hoe weet je hem wel of niet tot bedaren te brengen? Hoe beoordeel je zelf die situaties en hoe voel je je erbij? We houden leraren een spiegel voor over hun pedagogisch handelen en hun eigen gevoelens daarbij. Hoe meer je daar bewust bij stil staat, hoe meer grip je erop krijgt. Dat is het begin van een gedragsverandering en een gevoel dat je de touwtjes in handen hebt.’
Marjolein Zee, From General to Student-Specific Teacher Self-Efficacy. Proefschrift Universiteit van Amsterdam / NRO, 2016.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
