Het kan en moet beter: kort gezegd was dat de conclusie van de eindevaluatie passend onderwijs (juni 2020). Hoewel de basisdoelen waren behaald, leverde de stelselwijziging voor leraren en ouders minder op dan gedacht. ‘De maatregelen hebben strikt genomen het dagelijks werk van leraren nauwelijks geraakt,’ schreven de onderzoekers in Didactief, en: ‘Uit ons onderzoek blijkt dat leraren zich zwaarder belast zijn gaan voelen door leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften.’ Ook ontbraken er landelijke criteria voor ondersteuning en werkten onderwijs en jeugdhulp niet altijd met elkaar samen (Lees meer over de eindevaluatie in het artikel Twee werelden)
Toenmalig minister Arie Slob (CU) kwam daarom in november 2020 met 25 maatregelen (zie kader) om passend onderwijs te verbeteren. Zijn belangrijkste suggesties waren meer betrokkenheid en inspraak van leraren (alsof die zich niet luid en duidelijk hadden laten horen in demonstraties tegen de invoering van passend onderwijs), extra steunpunten (een in elk samenwerkingsverband) en beter gebruik van de expertise van jeugdhulp in de school. Hij baseerde zijn plan op zeventig deelstudies van het NRO en op gesprekken met leerlingen, leraren, ouders en vertegenwoordigers van 23 organisaties (zoals de PO-Raad, het LAKS en Ouders & Onderwijs).
In de Tweede Kamer werd Slobs plan met instemming ontvangen, maar de grootste onderwijsbond AOB was minder enthousiast. Ze eiste kleinere klassen, meer handen in de klas en minder bureaucratie. Wat is er nu ruim een jaar later van terecht gekomen? Dat staat in de ‘Voortgangsrapportage verbeteraanpak passend onderwijs’, die Slob half december 2021 aanbood aan de Tweede Kamer. Hij klinkt optimistisch in zijn Kamerbrief: ondanks corona zijn de meeste maatregelen in gang gezet. Al moet hij toegeven dat het veld daar ‘nog niet altijd’ iets van merkt.
De zeven doelstellingen van passend onderwijs1. De ondersteuningsbehoefte is leidend. |
Hoewel hij het niet met zoveel woorden zegt, lijkt Slob te erkennen dat scholen de afgelopen jaren in de overlevingsstand hebben gestaan. Door corona hebben niet alle leerlingen de hulp gekregen die ze nodig hadden. Maar ook problemen binnen de jeugdzorg, de werkdruk en het lerarentekort zorgden voor hindernissen. Want hoe organiseer je begeleiding als er geen leraren te vinden zijn of als jeugdzorg kampt met torenhoge wachtlijsten? Toch ziet Slob ook kansen: ‘Scholen hebben geïnvesteerd in een goede ondersteuningsstructuur en maatwerkoplossingen zoals afstandsonderwijs.’ Daarmee zijn de samenwerkingsverbanden ook tegemoet gekomen aan de wens van de minister om hun hoge reserves (circa 260 miljoen euro in 2020, waarvan volgens de Onderwijsinspectie 175 miljoen bovenmatig) af te bouwen. Hij dreigde eerder al met strafkortingen als ze niet met een plan kwamen om die buffers af te bouwen. Omdat de swv’s serieuze plannen maakten en sommige direct begonnen met investeren, is die korting voorlopig van de baan. Inmiddels is over de eerste monitoring een brief naar de Tweede Kamer verzonden en vullen swv’s nu de tweede monitoring in. Uiterlijk in 2023 moeten alle reserves zijn afgebouwd.
Ook OCW heeft in ieder geval niet stil gezeten, zo lijkt het. Per maatregel beschrijft het welk doel deze dient (zie ook kader), welke stappen tot dusver zijn genomen, welke nog moeten volgen en welke dilemma’s daarbij een rol spelen. Ook beschrijft het wat leraren en schoolleiders zelf al kunnen doen. We lichten een paar ontwikkelingen uit.
Er komt straks een landelijke norm voor basisondersteuning die aangeeft wat elke school, binnen zijn samenwerkingsverband, minimaal moet kunnen bieden (gevolg van de Kamermotie van Peter Kwint, SP c.s.). Dat zou meer duidelijkheid scheppen, zorgen voor meer rechtsgelijkheid en lerarenopleidingen helpen om studenten beter voor te bereiden op passend onderwijs. Maar het laatste woord is daar nog niet over gezegd. Niet iedereen zit op zo’n landelijke norm te wachten en het grijze gebied tussen basiskwaliteit, basisondersteuning en extra ondersteuning blijkt moeilijk af te bakenen, stelt OCW. Recht doen aan de regionale verschillen is een derde uitdaging. Een ontwikkelgroep gaat zich de komende tijd over deze dilemma’s buigen.
Hoewel de norm nog in de wet moet worden verankerd, kunnen scholen alvast zelf aan de slag met het niet-verplichte stappenplan basisondersteuning: signaleren, begrijpen, plannen, realiseren, vastleggen en evalueren. Daarin kun je lezen welke acties je kunt ondernemen om leerlingen beter te helpen.
OCW heeft een leidraad ontwikkeld voor het opzetten van ouder- en jeugdsteunpunten bij samenwerkingsverbanden. Deze moeten ouders en leerlingen op termijn informeren over het zorgaanbod in de regio en dat beter afstemmen met school. De handreiking is oktober 2020 onder samenwerkingsverbanden verspreid. Het ministerie geeft ze tot het einde van dit schooljaar de tijd om zo’n steunpunt op te zetten, samen met jeugdigen en ouders (motie Kirsten van den Hul PvdA c.s.). Uitdagingen hierbij zijn onder andere dat het steunpunt onafhankelijk moet kunnen werken (ouders en leerlingen moeten kunnen sparren over situaties zonder dat dit deel uitmaakt van procedures) en dat er straks geen extra middelen beschikbaar komen voor het draaiende houden van het steunpunt, wel komt er een vliegende brigade die swv's gaat ondersteunen.
Leerlingen met een ondersteuningsbehoefte krijgen nu nog niet altijd de kans om zelf aan te geven wat zij nodig hebben. Met het zogenoemde ‘hoorrecht’ gaat hier verandering in komen. Uit een verkenning door OCW blijkt dat dit kan leiden tot snellere, passende ondersteuning. Logisch, zou je denken, want vaak weet een leerling heel goed wat wel en niet voor hem werkt? Ook de VO-Raad beschouwt ‘hoorrecht’ als een belangrijke maatregel op weg naar inclusiever onderwijs. Dit hoorrecht is nog niet verankerd in de wet en OCW moet het komende jaar nog uitzoeken wat leraren en schoolleiders nodig hebben om de stem van de leerling te verwezenlijken.
De Inspectie van het Onderwijs gaat de komende tijd nauwer toezien op passend onderwijs. Ze heeft haar onderzoekskaders al aangescherpt en is bezig met het opzetten van gerichte themaonderzoeken. Een misverstand dat leeft bij schoolleiders en bestuurders, is dat het opnemen van leerlingen met ondersteuningsbehoeften het inspectie-oordeel negatief beïnvloedt, schrijft OCW. Het is de taak van zowel inspectie als het ministerie om transparant te zijn over wat wel en niet meeweegt.
Dan valt er nog een wereld te winnen als het gaat om de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg, blijkt uit het voortgangsrapport. Obstakel hierbij is volgens OCW dat onderwijs en zorg twee verschillende stelsels zijn, met verschillende wetten en bekostiging. Dat kan samenwerking in de weg staan, zoals ook bleek uit gesprekken met wethouders die Didactief publiceerde. OCW noemt het ‘een vraagstuk van de lange adem’ en laat voorlopig in het midden of het pleit voor een wetswijziging. Met het experiment onderwijszorgarrangementen, waarin op een paar punten kan worden afgeweken van de huidige wet- en regelgeving, hoopt Slob hier meer licht op te kunnen schijnen. Een ander dilemma is dat een school te maken kan hebben met verschillende gemeenten, die verschillend beleid en budget voor jeugdhulp hebben (zie ook ons artikel ‘Kansen op locatie’ dat verschijnt in het maartnummer 2022). Op een vso bijvoorbeeld komen leerlingen uit diverse regio’s samen.
Met de vijfentwintig maatregelen werkt OCW naar eigen zeggen toe naar inclusiever onderwijs. Het is een streven dat ook door de Onderwijsraad ondersteund wordt en waartoe Nederland zich ook verplicht heeft in internationale verdragen. OCW trekt er vijftien jaar voor uit, al blijft een specialistische setting wel beschikbaar voor kinderen die dat nodig hebben. Dat belooft Slob in de Kamerbrief. Daarnaast is OCW van plan een routekaart te ontwikkelen, die gepresenteerd wordt in de voortgangsrapportage van 2022. Het ministerie benadrukt dat het realiseren van inclusief onderwijs samen met het onderwijsveld moet gebeuren en dat de route daarom met scholen en ouders wordt uitgestippeld. Daarmee lijkt het de boodschap van onderzoekers ter harte te nemen, die dat draagvlak de afgelopen jaren juist zagen afkalven in het onderwijs. Het is de vraag of kersvers onderwijsminister Wiersma (VVD) hier verandering in gaat brengen?
Ten slotte loopt nu ook een onderzoek dat kijkt of het een goed idee zou zijn om passend onderwijs direct te bekostigen, zoals de Sectorraad PraktijkOnderwijs bepleit. OCW en de Sectorraad Samenwerkingsverbanden VO willen alles echter houden zoals het is. De komende jaren houdt OCW in ieder geval de vinger aan de pols, met een jaarlijkse monitor (o.a. verzuim, leerlingenstroom speciaal onderwijs, thuiszitters) en onderzoek naar de werking van de maatregelen uit de verbeteraanpak. In 2027 wordt passend onderwijs opnieuw geëvalueerd.
25 maatregelen verbeteraanpak passend onderwijs
|
1 Passend onderwijs
2 Draagvlak voor passend onderwijs
3 Twee werelden
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
