Formatief toetsen, ook wel evalueren om te leren of Assessment for Learning genoemd, draait niet om cijfers en het beoordelen van leerlingen, maar wil ze helpen in hun leerproces. Leraren en leerlingen verzamelen en interpreteren samen informatie om vast te stellen waar leerlingen staan, waar ze naartoe gaan en wat de volgende stap kan zijn.
Een bron hiervoor is bijvoorbeeld feedback, van de leraar of van medeleerlingen (peer feedback). Leerlingen kunnen ook, met hulp van de leraar, zichzelf evalueren (self-assessment). De leraar voert dan gesprekken waarin hij ze uitdaagt te praten over het eigen leerproces. Door deze evaluatie verbeteren hun motivatie en zelfregulering, zo blijkt uit onderzoek.
Om leraren te helpen deze werkwijze in te voeren, hebben we Denken om te leren ontwikkeld. Dit hulpmiddel verbeeldt de verschillende fasen van zelfregulerend leren (plannen, controleren en reflecteren). Elke fase biedt vragen die de leerling laten nadenken over het eigen leerproces. Acht basisscholen – 28 leerkrachten uit groep 6, 7 en 8, met in totaal 499 leerlingen – hebben dit hulpmiddel uitgeprobeerd. In elke groep maakten we video-opnamen, en op basis daarvan gaven we leerkrachten feedback. Daarnaast interviewden we leraren en leerlingen.
Verrassend genoeg bleken leerkrachten Denken om te leren niet alleen te gebruiken voor self-assessment, maar ook voor hun feedback en om peer feedback te stimuleren. En dat had effect. Leerlingen brachten in de lessen verschillende metacognitieve kennisaspecten onder woorden, zoals het doel van de opdracht, de criteria en strategieën om een opdracht met succes te voltooien, en planning. Dit hielp ze om zich op het leerproces te richten. Ook na afloop van de lessen reflecteerden ze op hun eigen leerproces. Hoe meer vormen van feedback leerkrachten inzetten, hoe meer metacognitieve kennis leerlingen verwoordden.
Download hier het instrument Denken om te leren.
Jos Castelijns en Diana Baas, Evalueren om te leren. De integratie van formatief toetsen in de dagelijkse praktijk van basisscholen. Dossiernummer 405-15-509. Hogeschool De Kempel/NRO, 2016.
Dit artikel verscheen in Didactief, september 2017.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
