Onderzoek

Bij twijfel: opwaarts!

De ene leerkracht zal zeggen: laat-ie het maar proberen. De ander is bang dat een leerling op zijn tenen moet lopen, er sociaal-emotioneel aan onderdoor gaat, en zal een lager schooladvies geven. Wat is wijsheid bij twijfelgevallen?

De Onderwijsmonitor Limburg van de Universiteit van Maastricht volgt samen met schoolbesturen Limburgse leerlingen in het basis- en middelbaar onderwijs. Van deze leerlingen zaten er in 2012 ruim negenduizend in de derde klas. De onderzoekers focusten op havisten (2.151 leerlingen) en vwo’ers (1.067) van wie voldoende data beschikbaar was.

Een directe vergelijking tussen havo- en vwo-leerlingen geeft geen informatie over of een specifieke leerling beter af is op het vwo dan op de havo. Bijvoorbeeld, in de derde klas hebben vwo’ers hogere scores in lezen en wiskunde, meer doorzettingsvermogen en betere sociale vaardigheden dan de havisten. Ze zijn er ook meer van overtuigd dat ze een diploma zullen halen, maar schatten hun kansen op werk niet vanzelfsprekend positiever in dan de havisten. Maar komen deze verschillen, doordat deze leerlingen op het vwo zitten? Of waren deze verschillen er al eerder?

De onderzoeksdata laten zien dat veel verschillen tussen leerlingen op de havo en het vwo ook al zichtbaar waren in groep 8. Leerlingen die later in 3-vwo zouden belanden, scoorden bijvoorbeeld al in groep 8 hoger op IQ, waren opener en meer sociaal vaardig.

Toelating

Om te onderzoeken of individuele vwo-leerlingen beter af zijn op het vwo dan op de havo, focusten de onderzoekers zich op leerlingen die net wel of niet op het vwo werden toegelaten. Deze leerlingen waren in groep 8 bijna identiek aan elkaar. We kunnen dus aannemen dat de verschillen in uitkomsten later in de schoolloopbaan volledig toe te schrijven zijn aan of ze naar de havo of het vwo zijn gegaan.

Havo/vwo-leerling heeft baat
bij vertrouwen van vwo-school

Een complicerende factor voor een eenduidige analyse bleek dat middelbare scholen verschillende toelatingsprocedures hanteren en dat het dus per school verschilt welke leerling nog net wel of niet naar het vwo mag. Scholen moesten volgens de wet rekening houden met het advies van de basisschool en met een onafhankelijk en objectief testresultaat (meestal de Cito-eindtoets), maar ze waren vrij in de manier waarop ze daar invulling aan geven.  

De onderzoekers keken naar de twijfelgevallen  om te zien of de verschillen tussen leerlingen op de havo en het vwo kwamen, doordat ze op een ander onderwijsniveau zaten, of omdat ze bij aanvang van de middelbare school al verschillend waren. Op basis van analyses legden de onderzoekers de grens voor twijfelgevallen op weg naar het vwo bij een Cito-score van 544.

Het blijkt dat leerlingen die aan de onderkant zaten, maar toch in de eerste klas in een vwo-klas waren geplaatst, voor een aantal uitkomsten uiteindelijk beter af zijn. Plaatsing in een hogere onderwijssoort bij twijfel heeft dus een positief effect. Leerlingen die net wel op het vwo geplaatst waren, blijken beter te scoren op IQ, ontwikkeling van leesvaardigheden en de eigen overtuiging een diploma te kunnen halen dan havo-leerlingen met dezelfde eindscore.

Opwaartse plaatsing blijkt overigens geen effect te hebben op andere niet-cognitieve vaardigheden, persoonlijkheid en wiskundige vaardigheden.

Dat is iets om over in gesprek te gaan met de inspectie. Veel scholen kijken immers wel uit om twijfelgevallen een kans te gunnen. Afstroom levert een slecht rapportcijfer op, voor leerling en school.

Ongelijkheid
Deze artikelenserie komt voort uit het internationaal vergelijkende onderzoeksprogramma Variations in Educational Systems and Their Consequences for Inequalities. Hierin wordt onderzocht hoe stelselkenmerken van invloed zijn op kernfuncties van het onderwijs. Projectleiders zijn hoogleraar onderwijssociologie Jaap Dronkers (Universiteit Maastricht) en hoogleraar sociologie Herman van de Werfhorst (Universiteit van Amsterdam), van wie de laatste onlangs een Vici-beurs van NWO ontving: een persoonsgebonden premie van anderhalf miljoen euro om de komende vijf jaar onderzoek mee te doen. Deel 1 van de artikelenserie (over de aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt) is hier te lezen.

Lex Borghans, Roxanne Korthals en Trudie Schils: The Effect of Track Placement on Cognitive and Non-Cognitive Skills. Universiteit van Maastricht.

In deel 1 van de serie over onderwijssystemen schreef Mark Levels over de arbeidsmarkt.  Deel 3 gaat over de vroege leerling als dupe van het Nederlands selectiesysteem.

Dit artikel verscheen in Didactief, april 2015.

Verder lezen

1 Klaar voor de start?
2 'Vroege' leerling dupe van Nederlands selectiesysteem