Onderzoek

Begrijpend lezen is je vak

De lesmethodes van zaakvakken, zoals geschiedenis en aardrijkskunde, bevatten vaak teksten met vakspecifieke woorden en veel informatie. Dat zijn leerlingen vanuit het po niet gewend: vooral in de brugklas begrijpen ze de stof daardoor soms slechter. Ze hebben voorkennis en een ruime woordenschat nodig en moeten weten hoe ze leesstrategieën kunnen inzetten. Reden te meer om als docent instructie te geven vanuit de didactiek van het taalgericht vakonderwijs.
Uit (inter)nationaal onderzoek is bekend dat bij zaakvakken in het vo gemiddeld 10% van de les wordt besteed aan leesinstructie. Docenten leggen af en toe een woord uit of vragen aan de leerlingen of zij de tekst begrepen hebben. Maar expliciete instructie, over hoe leerlingen leesstrategieën kunnen toepassen, komt minder vaak voor (zie kader).

Uit een kleinschalig onderzoek, met lesobservaties bij negen docenten geschiedenis in de brugklas (schooljaar 2017-2018), bleek dat zij over het algemeen weinig leesinstructie gaven. Meestal deden ze dit voordat leerlingen de tekst lazen (zodat zij zich konden oriënteren) of tijdens het lezen (om te zien of de leerlingen het begrepen). De instructie was vaker impliciet dan expliciet, en betrof meestal uitleg door de docent. Af en toe stelde deze vragen aan leerlingen, modeling (zie kader) kwam zelden voor.
De leerlingen in de onderzochte klassen oefenden met informatieve geschiedenisteksten in het digitale programma Gazelle (Gemotiveerd en Actief Zelfstandig Lezen). In een rapportage zagen de docenten hoe leerlingen scoorden op verschillende leesvaardigheden, zoals oorzaak en gevolg herkennen. Vier docenten werden getraind om de gegevens uit het programma te vertalen naar een effectieve leesinstructie. Een leerling die moeite heeft met samenvatten is bijvoorbeeld gebaat bij expliciete instructie over hoe hij de belangrijkste zin in een alinea kan vaststellen.

Elke les een andere strategie

Alle vier de docenten behandelden na de training meer verschillende leesstrategieën dan voorheen. Zo besloot een docent voortaan in elke les een strategie centraal te stellen en deze klassikaal met zijn leerlingen te bespreken. Ook gaven ze vaker expliciete instructie. De docenten voelden zich naar eigen zeggen zekerder over hun eigen instructie. Twee van hen zeiden dat ze in de toekomst meer leesinstructie wilden integreren in hun lessen.
Alle negen deelnemers bleken positief over het digitale programma, maar hun leerlingen werden nog niet aantoonbaar beter in tekstbegrip. Onderzoek onder meer leerlingen en docenten is daarom wenselijk.

Marlies ter Beek e.a., Gemotiveerd, actief en zelfstandig lezen. Hoe een digitale leeromgeving zowel de leerling als de docent kan ondersteunen bij het begrijpend lezen van informatieve zaakvakteksten in het voortgezet onderwijs. Rijksuniversiteit Groningen, 2018 (NRO-projectnummer 405-15-551).

Bekijk meer informatie over het onderzoeksproject.

Dit artikel verscheen in Didactief, november 2019.

Bronnen:

Ter Beek, M., Opdenakker, M.-C., Deunk, M. I., & Strijbos, J. W. (2019). Teaching reading strategies in history lessons: A micro-level analysis of professional development training and its practical challenges. Studies in Educational Evaluation, 63, 26-40.  

Linthorst, R., & de Glopper, K. (2015). De didactiek van begrijpend lezen in het voortgezet onderwijs: lesobservaties bij Nederlands en zaakvakken. Pedagogische Studiën, 92(2), 150-166.

Ness, M. (2016). Reading comprehension strategies in secondary content area classrooms: Teacher use of and attitudes towards reading comprehension instruction. Reading Horizons, 55(1), 59-85.

Smale-Jacobse, A. E., & Timmerman, J. (2015). Lezen met begrip in leeslessen en geschiedenislessen. Groningen: GION.