Een derde van de meisjes in groep 8 zit emotioneel in de problemen, leerde Marco Onstenk uit onderzoek van Trimbos. Dat raakte hem. ‘Op het voortgezet onderwijs neemt dat alleen maar toe. Wat geven we kinderen mee? Leren begint bij je veilig en op je gemak voelen, dus moeten we daar beginnen.’ Het was reden voor Onstenk, directeur van basisschool De Elstar in Elst, zich te verdiepen in positieve psychologie. Hij kwam op het spoor van Leer- & Veerkracht, een benadering van welbevinden die de hele school omvat en die De Elstar vervolgens in ruim drie jaar heeft gevolgd. Het 45-koppige schoolteam leerde de basisprincipes van de positieve psychologie en maakte welbevinden tot belangrijke pijler binnen de school.
‘Je moet iets
snappen voor je
het door kunt geven’
Juist de insteek vanuit het team sprak Onstenk aan. ‘Omdat leraren iets eerst zelf moeten snappen, voor ze het door kunnen geven.’ Maar ook omdat hij hun persoonlijke welbevinden belangrijk vindt, en dit volgens hem een bepalende factor is in de school. ‘Als leerkracht neem je jezelf mee. Iedere leraar weet: als er bij jou iets speelt of niet lekker zit, heeft dat weerslag op de groep.’ De aanpak van Leer- & Veerkracht vraagt behalve studietijd best veel van teamleden: ‘Gevoelens en gedachten, je eigen kind-zijn, blinde vlekken; er wordt van je gevraagd je kwetsbaar op te stellen’, zegt Onstenk. Ieder teamlid werd daarom tijdens een eerste inspiratiemiddag persoonlijk gevraagd of hij/zij ‘ja’ wilde zeggen tegen het programma. ‘Met een ruime 95% draagvlak gingen we van start.’
Dat begon met een sessie teamdynamiek. Daarna volgden vijf inhoudelijke trainingen over thema’s die aan de basis liggen van veerkracht en welbevinden volgens de Amerikaanse psychologen Seligman en Csíkszentmihályi, enkele grondleggers van de positieve psychologie. Te weten: sterke-kantenbenadering, optimisme, dankbaarheid, aandacht, rust en ruimte, groeimindset, geweldloze communicatie en gedachtenonderzoek. ‘Alle studiedagen hebben we hieraan besteed, we hebben ongelofelijk veel geleerd. Bijvoorbeeld het spreken van zogenoemde groeitaal. Niet: “een antwoord is fout” maar “probeer het nog eens, je kunt het leren”’, illustreert Onstenk. In zowel het tweede als derde jaar kozen teamleden een cursus binnen eerdergenoemde thema’s waarin ze zich verder wilden verdiepen. ‘Gekozen werd voor cursussen groepsdynamiek, gedachtenonderzoek, groeimindset en mindfulness. Als team hebben we op al deze thema’s nu veel expertise in huis.’
Marco Onstenk: ‘We hebben veel aandacht voor het wel en wee en voeren op tijd het gesprek. In het team én in de klassen.’
Een stuurgroep houdt het thema levend, onder andere met een bijscholing voor nieuwe medewerkers. De opgedane kennis is verweven in de jaarplanning en vertaald in tal van interventies. Zoals de meet&greet aan het begin van het schooljaar met alle ouders en kinderen binnen een klas. Of het startgesprek tussen ouder-leerling-kind met de focus op welbevinden. Zo’n zelfde startgesprek heeft Onstenk op zijn beurt met alle leraren. Ouders worden betrokken op inspiratieavonden en bij de entree hangt een groot bord waarop zij de aan welbevinden gerelateerde doelen kunnen zien. Zoals op dit moment: oefenen in dankbaarheid door het dagelijks benoemen van drie dingen waar je blij mee bent. Een kleinere versie hangt in de teamkamer. Evenals kaartjes waarmee leerkrachten aan het begin van de dag hun gevoelstemperatuur kunnen aangeven; iets wat ook weer in de klassen wordt gedaan. ‘Kortom, de hele school ademt inmiddels dit verhaal. Voelt een leerling zich onzeker? Dan zeggen we “kijk eens naar je gedachten, want die vertellen je niet altijd de waarheid”. En voor een toets zie je hier regelmatig dat de leraar eerst een paar minuutjes neemt om met de klas te mediteren.’
Eén en al geluk op De Elstar? ‘Natuurlijk niet. Er leven bij ons net zo goed problemen. Maar we zijn beter in staat om om te gaan met wat er leeft. Leraren hebben geleerd hoe ze op een vriendelijke manier met zichzelf door het leven mogen, en reiken daar nu leerlingen de handvaten voor aan.’ Het resultaat is lastig in cijfers uit te drukken. Maar de school ziet wel dat de medewerkerstevredenheid hoog is (8,2), en het verzuim laag (3,8 %). Ook komt pestgedrag binnen de school nauwelijks voor. Onstenk: ‘Door veel aandacht te hebben voor het wel en wee, lopen emmers niet over maar voeren we al veel eerder het gesprek. Zowel binnen het team als in de klassen.’
Vaardigheden voor geluk
‘In verbinding zijn met jezelf en met de wereld om je heen’, zo legt Van Zundert de term welbevinden uit. Het betekent dus niet dat er nooit meer tegenslag is, maar dat je in balans kunt blijven en er veerkrachtig mee om kunt gaan. ‘Daarin kunnen we leerlingen veel handvaten meegeven. Door inzicht te krijgen in hoe processen rond gedachten, gevoel en gedrag in onszelf werken, kunnen we vaardigheden aanleren om die processen te beïnvloeden. De rode draad in hoe dat werkt, is voor iedereen hetzelfde.’ Van Zundert ontwikkelde het programma Leer- & Veerkracht. ‘Welbevinden zou wat mij betreft een niet-onderhandelbaar onderdeel moeten zijn van de dagelijkse schoolpraktijk.’ Waarom? Omdat vaardigheden voor veerkracht toch minstens zo belangrijk zijn als vaardigheden voor succes. Van Zundert: ‘Waar gaat onderwijs over, welk doel dient het? Houden we vast aan het klaarstomen van kinderen en jongeren voor de economie, of mag het ook draaien om de leerlingen als mens? Ook vanuit economisch perspectief nog eens interessant, want het voorkomt een hoop maatschappelijke kosten.’ Ook schoolteams zelf gunt zij van harte een aanpak rond welbevinden. ‘De druk is hoog, er is veel verzuim en burn-out. Leraren verdienen het ook daarmee te leren omgaan. Door bij de teams te beginnen, werk je gelijk aan duurzame inzetbaarheid en gezondheid.’ |
De schoolleider is een kritische succesfactor voor het realiseren van een omgeving waar medewerkers en kinderen zich welbevinden. In de AVS Whitepaper Werken vanuit visie & talenten lees je waarom het welbevinden van de schoolleider zelf zo belangrijk is.
Dit artikel verscheen in de special Werken aan welbevinden van Didactief, november 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
Met het aanleren van kennis en vaardigheden rond welbevinden en veerkracht is veel te winnen. Orthopedagoog Rinka van Zundert vindt het bij uitstek een taak voor het onderwijs.
