Toetswoede

De term 'onzin' roept bij de experts meteen weerstand op. Het is een op zichzelf interessante discussie, die echter helaas gevoerd werd door vier hoogleraren die geen (recente) ervaring hebben in het basis- of voortgezet onderwijs. Is dat relevant? Ik meen van wel. Te vaak wordt er in discussies over het Nederlandse onderwijs gesproken over, maar niet met, leraren en scholen. Ook hier weer.

Aan tafel zaten oud-hoogleraar onderwijskunde Jaap Scheerens, bijzonder hoogleraar onderwijsleerprocessen Ron Oostdam en hoogleraar onderwijs- en arbeidspsychologie en evidence-based onderwijs Henriëtte Maassen van den Brink. Via een skypeverbinding nam vanuit Luxemburg Gert Biesta, hoogleraar onderwijstheorie- en beleid, deel aan het gesprek. Het is jammer dat de vier gesprekspartners het nauwelijks hebben aangedurfd de vraag over de 'onzin' van toetsen te onderzoeken.

Met name Scheerens en Maassen van den Brink blijken fervent aanhanger van het huidige Cito-toetssysteem. Scheerens zegt bijvoorbeeld: 'Als je wilt sturen op onderwijs, is het minimum een evaluatieprincipe [...] Voor mij vormt de meting van onderwijsopbrengsten de ruggengraat van onderwijskwaliteit.' Maassen van den Brink: 'Toetsing is een van de weinige sturingsinstrumenten waarover de overheid beschikt.' En: [...] 'het is wel een objectieve maat.'

Daar valt wel het een en ander op af te dingen en dat doen de andere twee gesprekspartners dan ook. Maar echt voet aan de grond krijgen ze niet bij Scheerens en Maassen van den Brink. Jammer. Ik wil niet weer met het afgekloven voorbeeld van het Finse onderwijs komen, maar met enige creativiteit kun je best een onderwijssysteem bedenken waarbij niet in eerste instantie de overheid de kwaliteit bewaakt, maar degenen die het onderwijs daadwerkelijk uitvoeren: de leraren en scholen.

René Kneyber en Jelmer Evers pleiten in hun boek 'Het Alternatief' dan ook voor een collectieve autonomie van onderwijsgevenden, die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de inhoud en kwaliteit van het onderwijs en elkaar vooruit helpen door middel van collegiale intervisie en bijscholing. Dat veronderstelt vertrouwen van de overheid in de deskundigheid van leerkrachten en docenten – blijkbaar voor sommigen een brug te ver.

Afgezien van het opmerkelijke dedain dat uit de toon van met name Scheerens en Maassen van den Brink spreekt, stelt de analyse van de hoogleraren enigszins teleur. Heel kort stippen de vier het verschil tussen summatieve en formatieve toetsing aan, terwijl dat juist een van de kernpunten is van de toetsdiscussie.

Uit onderzoek is gebleken (onder andere Visible Learning for Teachers. Maximizing impact on learning, John Hattie, 2012) dat feedback een veel groter positief effect heeft op het leren dan summatief toetsen (voor een cijfer). Didactief heeft onlangs in samenwerking met René Kneyber een bewerking van Dylan Wiliams boek 'Embedded Formative Assessment' uitgebracht onder de titel 'Cijfers geven werkt niet'. Dat boek is een ijzersterk pleidooi voor formatief toetsen; niet zomaar af en toe, maar elke les, op allerlei manieren. En niet om kinderen te beoordelen, maar om hen zelf de hulpmiddelen in handen te geven om zich te verbeteren. En al helemaal niet om leraren of scholen mee te beoordelen.

Het is mooi dat we tegenwoordig een rijke keuze aan hulpmiddelen hebben om formatief te toetsen. Dat varieert van online digitale toetsen als Wintoets of Maple TA tot apps die leerlingen op hun mobiel kunnen installeren, zoals Socrative. Een andere manier om leerlingen feedback te geven is hen elkaar te laten beoordelen. Dat kan bijvoorbeeld met het in Canada ontwikkelde peerScholar. Maar het kan ook veel simpeler en minder '21 st century'. Leerlingen kunnen elkaars schriftelijke toetsen nakijken. Of je schaft vingers opsteken af en laat leerlingen antwoorden op vragen opschrijven op mini-whiteboards. Dat is het teleurstellende van deze discussie: dat hier vier onderwijsdeskundigen aan tafel zitten, die van dit soort onderwijskundige vernieuwingen niet op de hoogte zijn, althans daar geen aandacht aan besteden.

Dick van der Wateren, leraar natuurkunde en nl&t aan een middelbare school in Haarlem en edublogger.