Je wilt toetsen wat leerlingen hebben geleerd en hen voorbereiden op een toets. Maar bij dat laatste vrezen sommigen voor teaching to the test. In het Nederlandse onderwijs wordt volop gediscussieerd over de ‘toetscultuur’, waarbij sommigen toetsen zien als een ‘afrekeninstrument’. Ook in het regeerakkoord klinkt dit door: de rekentoets telt niet meer mee, er wordt een nieuwe ontwikkeld; de diagnostische tussentijdse toets (dtt) in het vo is niet meer verplicht. We zouden bijna vergeten dat toetsen ook een nuttig didactisch hulpmiddel voor leerkrachten kunnen zijn. Ze kunnen een beeld geven van waar de leerling staat en waar de instructie beter kan. Denk bijvoorbeeld aan formatief evalueren of leerlingen volgen aan de hand van taxonomieën als RTTI.
Hoe kunnen we doelen, toetsen, curriculum en onderwijsaanbod voor rekenen-wiskunde beter op elkaar laten aansluiten? Onder het motto teaching to/from the test hebben we hiernaar een verkennende studie uitgevoerd. Op landelijk niveau en in de onderwijspraktijk hebben we de samenhang onderzocht tussen referentieniveaus, doelen, methoden en toetsen (lvs, eindtoetsen po en exameneisen vo). Daarvoor hebben we gesprekken gevoerd met toetsmakers van Diataal en Cito, curriculumdeskundigen van SLO, ontwikkelaars van uitgeverijen Malmberg en Noordhoff en van Oefenweb en Docentplus, en met leraren uit po en vo.
In grote lijnen blijken methode en toetsing in Nederland in de praktijk goed op elkaar aan te sluiten. Methodeontwikkelaars stemmen hun lesboeken af op de referentieniveaus, net als de toets- en examenontwikkelaars. Anton Béguin (wetenschappelijk directeur Cito) wijst erop dat de referentieniveaus leidend zijn voor de toetsconstructie, zowel van de Cito LVS-toetsen als de Centrale Eindtoets.
Er zit soms nog wel wat licht tussen de methode en de toets of het examen, maar doordat methode en toets allebei op de referentieniveaus zijn afgestemd, zijn ze als het ware ook indirect op elkaar afgestemd. Er is dus sprake van een redelijke alignment.
Vanuit het debat over toetscultuur wint formatief evalueren aan populariteit. Een belangrijk uitgangspunt van formatief evalueren en alignment is dat een toets niet alleen dient om de opbrengst van het onderwijs vast te stellen, maar ook om leerkrachten te helpen hun onderwijsaanbod te sturen. Een toets is dus een hulpmiddel.
Zo vertelt Sophie, leerkracht van groep 6, in onze studie dat zij op basis van de toetsresultaten bepaalt welke vervolginstructie een leerling krijgt. ‘Als een leerling onvoldoende scoort op een onderdeel van de bloktoets van onze rekenmethode, dan maak ik een plannetje voor deze leerling voor het volgende blok. De leerling krijgt dan sowieso bij die lessen extra instructie of extra oefeningen.’ Lisanne, docent in de onderbouw havo/vwo, doet dit ook: ‘Ik laat leerlingen aan het einde van het blok de “test jezelf” maken. Vervolgens kijk ik waar ze, klassikaal of individueel, nog extra ondersteuning nodig hebben.’
Fernand, leerkracht van groep 6, gaat hierin nog een stapje verder. ‘De “plusleerlingen” bij mij in de klas maken de toets vóór de stof klassikaal wordt behandeld. Als zij voldoende scoren op de toets, volgen ze niet de klassikale instructie, maar gaan ze verrijkingsopdrachten maken. Voor een deel komen die opgaven uit onze rekenmethode, daarnaast zetten we andere leermiddelen in.’
Wat is alignment? De Engelse term alignment betekent letterlijk ‘in lijn brengen’. Het begrip dook op in een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), waarin alignment werd opgevat als een goede aansluiting tussen verschillende componenten van onderwijssystemen, in het bijzonder de aansluiting tussen het onderwijsaanbod en de toetsing daarvan in eindtoetsen of examens. Zowel lvs-toetsen, die meer de voortgang van het leerproces in kaart brengen, als eindtoetsen en examens zijn onderdelen van alignment: zij ‘bewaken’ de aansluiting tussen onderwijsaanbod en de toetsing daarvan, om verder te leren of om het leren af te sluiten. Andere voorbeelden van alignment zijn de continuïteit van het leerstofaanbod tussen basis- en voortgezet onderwijs, en afstemming tussen de inhoud van de lerarenopleiding en het curriculum.
Hilde Hacquebord, directeur van Diataal, noemt toetsresultaten inzetten voor het onderwijsaanbod een onderdeel van teaching from the test (in plaats van het vermaledijde teaching to the test). Door feed up (doelstellingen kiezen), feedback (resultaten terugkoppelen en interpreteren) en feed forward (verdere planning van didactische actie) ontstaat onderwijs dat sterk toetsgeoriënteerd is zonder ‘afrekeninstrument’. Onderwijs en toetsing zijn dan onlosmakelijk met elkaar verbonden met als doel formatieve evaluatie en opbrengstgericht werken.
In een poging om de resultaten van het Nederlandse onderwijs te verbeteren, staat curriculumvernieuwing momenteel in de belangstelling. Juist afgelopen maand zijn verschillende werkgroepen gestart met de ontwikkeling van een nieuw curriculum (Curriculum.nu, voorheen Onderwijs2032). In het recente overzichtsartikel Opportunity to Learn, Curriculum Alignment and Test Preparation (Scheerens, 2017) blijkt dat meer aandacht voor het curriculum potentieel kansrijker is om het onderwijs te verbeteren dan aandacht voor bestuur, management en organisatie van de school. Uit hetzelfde onderzoek blijkt verder dat aandacht voor curriculumtheorie met een afstemming tussen het geplande curriculum (doelen en eindtermen), het geïmplementeerde curriculum (in het onderwijs daadwerkelijk toegepast) en het gerealiseerde curriculum (zoals blijkt uit toets- en examenresultaten) effectief kan zijn.
Met andere woorden, baken het curriculum beter af, stel heldere doelen die onderwijsgevenden relevant vinden en stem het onderwijs en de bijbehorende (formatieve) toetsen daarop af. De succesvolle alignment die het resultaat is, kan wel eens effectiever zijn dan een complete curriculumherziening vol vage, nieuwe onderwijsdoelen.
Door toetsresultaten (met of zonder cijfer) in te zetten voor formatieve evaluatie en opbrengstgericht werken – teaching ‘from’ the test – kunnen toetsen leerkrachten helpen richting te geven aan het onderwijsaanbod en dat daadwerkelijk verbeteren. Een toets is dan niet alleen een meetinstrument, maar eerder een leermiddel dat helpt de alignment te verbeteren, dus de aansluiting tussen leerdoelen, leerpad en eindresultaat. Het doel ligt uiteindelijk altijd verder dan datgene dat wordt getoetst met eindtoets en eindexamen. Toetsing hoeft dan ook niet per se teaching ‘to’ the test te zijn. Of zoals Sophie schetst: ‘Ik vind dat je als leerkracht bezig moet zijn met informatie verzamelen over wat een leerling kan, zodat je daar je onderwijs op kunt aanpassen. En daar zijn toetsen erg handig voor.
Jaap Scheerens en Rianne Exalto, Teaching to/from the test. Een verkennende studie naar het in lijn brengen van doelen, toetsen, curriculum en onderwijsaanbod. Oberon, in opdracht van NRO, 2017 (NRO-projectnummer: 405-17-106).
Literatuur
Fischer, F. (1980). Poltics, values and public policy. The problem of methodology. Boulder Colorado: Westview Press Inc.
Scheerens, J. (2016). Educational Effectivenes and ineffectiveness. A critical review of the knowledge base. Dordrecht: Springer Sciende+Business Media B.V.
Recensie door Klaas van Veen, van bovenstaande titel, april 2017: Leg Hattie en Marzano eens weg.
Scheerens, J. (2017). Opportunity to learn, instructional alignment and test preparation: a research review. Den Haag: Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek.
Stroomberg, H. P. (1977). Communale rekendoelen. Een empirisch onderzoek naar doelstellingen van het rekenonderwijs. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
Reviewstudie Onderwijs verbeteren door te kijken naar de voortgang van leerlingen.
Schildkamp, K., Heitink, M., Kleij, F. van der, e.a. Voorwaarden voor effectieve formatieve toetsing: een praktische review. Universiteit Twente, 2014. Hoe kan het onderwijs met succes formatieve toetsing inzetten?
Effectieve kenmerken van formatief toetsen.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
