Seksuele vorming in de geschiedenisles

Tekst Maartje Beliën, Saro Lozano Parra
Gepubliceerd op 05-07-2024
Beeld Shutterstock

Scholieren hebben behoefte aan meer en betere seksuele vorming. Dit blijkt uit het recente onderzoek Seks onder je 25e, uitgevoerd door Soa Aids Nederland en Expertisecentrum Rutgers. De informatie die jongeren nu op school krijgen, beoordelen ze met een 5,6. Experts pleiten voor geïntegreerd seksualiteitsonderwijs: seksuele vorming bij meer vakken dus. Voor mijn masterscriptie onderzocht ik hoe dat er voor geschiedenis uit zou kunnen zien.

Seksuele vorming in Nederland

De World Health Organization (WHO) en Unesco stellen dat seksuele vorming op meerdere momenten tijdens het leven van jongeren en op een interdisciplinaire manier aangeboden moet worden: breed, positief en niet-oordelend van aard. Er moet ook aandacht zijn voor genderongelijkheid in de samenleving.

In Nederland is het verplicht dat de leerling in de onderbouw van het voortgezet onderwijs “leert respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit” (kerndoel 43). Scholen mogen zelf bepalen hoe zij dit invullen. In de praktijk gaat het vaak niet verder dan een ongemakkelijke biologieles.

Geschiedenisles over seksualiteit

Door beleidsstukken en richtlijnen over seksuele vorming te koppelen aan literatuur over gevoelige onderwerpen en vakdidactische praktijkonderzoeken heb ik een interactieve geschiedenisles ontwikkeld. Vwo-5 leerlingen onderzochten de geschiedenis van kennis over de clitoris. Ze bestudeerden bronnen uit verschillende perioden (per periode in kleine groepen). Als echte ‘experts’ over hun periode deelden ze hun kennis in nieuwe groepen met de ‘experts’ over de andere periodes. Daarna maakten ze een tijdlijn waarin per periode is af te lezen hoe met kennis over de clitoris werd omgegaan. Aan het eind van de geschiedenisles gaven de leerlingen aan dat zij geleerd hadden dat de clitoris een veel groter orgaan is dan alleen het zichtbare ‘knopje’. De leerlingen waren kortom, behalve bezig met seksualiteit, ook bezig met vakspecifieke doelen zoals bronanalyse, multiperspectiviteit en causaliteit: drie belangrijke elementen binnen het schoolvak geschiedenis.

Uit de analyse van de les blijkt dat de leerlingen hebben geleerd dat kennis, in dit geval over seksualiteit, veranderlijk is. Ze trekken dus epistemologische conclusies, waardoor de les bijdraagt aan het besef dat geschiedenis een construct is en dat kennis over een onderwerp afhankelijk is van de context waarin het bestudeerd wordt. Daarbij is opvallend dat leerlingen in de expertgroepen meer aan het praten waren over de clitoris dan tijdens de klassikale nabespreking. Het lijkt er dus op dat de expertopdracht zorgt voor een veilige sfeer in de groepjes, dat een ‘spannend onderwerp’ bespreekbaar werd door er activerend mee bezig te zijn, en dat er ruimte ontstond voor leerlingen onderling om over de clitoris en de kennis ervan te praten. Wel bleek uit de werkbladen dat leerlingen in het beantwoorden van de vragen hun focus vooral hebben gelegd op ‘het juiste antwoord’, en dus op de historische analyse van de bronnen. Daardoor lag de focus minder op de seksuele inhoud van de bronnen. Deze vakintegratie kan daarom niet als vervanging van seksuele vorming worden gezien, maar als een toevoeging daarop.

De clitoris zoals afgebeeld in het biologieboek van Malmberg sinds 2021.

Seksualiteit bij andere vakken

Uit de analyse van de geschiedenisles kwam ook naar voren dat het belangrijk is dat lessen over seksualiteit interactief zijn, gegeven worden door de vaste docent van de klas, dat er genoeg tijd is om in een veilige sfeer opmerkingen van leerlingen te bespreken en om leerlingen stimuleren na te denken over seksualiteit of diversiteit. Verder blijkt dat het belangrijk is dat docenten zich bewust zijn van hun (beperkte) kennis en bij zichzelf bepalen waar hun grenzen liggen tijdens een les over seksualiteit.

Ook bij andere schoolvakken kan seksualiteit aan bod komen. Zo kan het vak economie leerlingen bijvoorbeeld onderzoek laten doen naar de financiële gevolgen van ongesteldheid of anticonceptie, talenvakken kunnen boeken of artikelen omtrent seksualiteit behandelen, en kunstvakken kunnen focussen op kunstwerken, toneelstukken of films waarin seksualiteit of diversiteit centraal staat.

Het is onze gezamenlijke taak om te zorgen dat praten over seksualiteit geen taboe meer is en dat alle scholieren de kennis opdoen die zij nodig hebben voor veilige seks, zowel fysiek als mentaal. Op die manier kunnen docenten de maatschappelijke dimensie van hun vak levend houden en bijdragen aan de seksuele gezondheid van hun scholieren.

De opdracht is te vinden op de website Geschiedenis en Didactiek. Voor meer informatie, vragen of suggesties kun je mailen naar [email protected].