Pseudowetenschap in onderwijs

OPEN BRIEF aan allen betrokken bij OPVOEDING, ONDERWIJS en BEHANDELING van KINDEREN met ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN zoals Developmental Coordination Disorder (DCD), Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Autismespectrumstoornis (ASS) en LEERSTOORNISSEN zoals dyslexie en dyscalculie.

Geachte lezer,

Met dit schrijven willen wij uw aandacht vestigen op een wildgroei van behandelingen aangeboden aan kinderen met ontwikkelings- en leerstoornissen waarvoor er geen bewijs van werkzaamheid bestaat. Wij ondersteunen hierin het initiatief van onze Belgische collega’s en hebben de Belgische open brief – met goedkeuring – aangepast aan de Nederlandse situatie.

Een van deze ontwikkelingsstoornissen, Developmental Coordination Disorder (DCD) geeft problemen in de motorische coördinatie. Gezien DCD vaak samen voorkomt met andere ontwikkelings- en leerstoornissen (bv. Autismespectrumstoornis, Attention Deficit Hyperactivity Disorder, dyslexie, en dyscalculie) werd vroeger gesuggereerd dat motorische problemen aan de grondslag konden liggen van deze verschillende stoornissen.

Bij verschillende behandelmethoden zoals MESKERtherapie, Bodymap, BrainGym, Reflexintegratie Therapie (bvb. INPP, Masgutova methode), Sensory Integration volgens Ayres en Kritische Ontwikkelingsbegeleiding volgens Hendrickx, worden motorische oefeningen gebruikt in de veronderstelling dat deze kunnen helpen om de hersenen te "herprogrammeren". Deze behandelmethoden beweren ook te helpen bij de behandeling van lateralisatie problemen. Lateralisatie verwijst naar de ontwikkeling van handvoorkeur, links-rechts richting bij het lezen, schrijven en/of rekenen. Meer dan ooit merken we dat lateralisatie problemen vaak een reden zijn voor doorverwijzing naar de kinderfysiotherapeut, kinderergotherapeut of kinderoefentherapeut. Er bestaat echter geen eenduidige relatie tussen lateralisatie en ontwikkelingsstoornissen.

Belangrijk is echter dat er geen enkel wetenschappelijk bewijs bestaat dat ontwikkelingsproblemen verbeterd kunnen worden met de eerder genoemde behandelmethoden. Deze methoden zijn veelal gebaseerd op verouderde en achterhaalde neurologische inzichten en verstrekken misleidende informatie over oorzaken van leer- en ontwikkelingsstoornissen. Ze wekken de illusie dat kinderen ‘genezen’ kunnen worden, wat tot grote teleurstelling kan leiden als dit niet lukt. Daarom zien wij, als professionals op dit gebied, geen enkele reden om deze methoden te blijven gebruiken, promoten of onderwijzen. Voor de behandelmethodes gebaseerd op reflexen geldt bijvoorbeeld dat zij er vanuit gaan dat reflexen een dominante rol spelen in de functie van het zenuwstelsel. De afgelopen decennia leerden we echter dat het brein geen reflexmachine is, maar een creatief en complex functionerend systeem, dat vooral werkt op basis van spontane activiteit in grote hersennetwerken.

De behandelmethodes waarvoor wel bewijs bestaat over de werkzaamheid zijn dan ook alle gebaseerd op de principes van de kinderen zelf te laten uitproberen, zelf te oefenen en zo hun eigen beste bewegingsstrategieën te laten vinden. We merken echter dat verschillende hulpverleners en scholen juist de methodes, die gebaseerd zijn op achterhaalde en niet-werkzame principes, actief promoten, onder andere via websites en sociale media. Sommige van deze methodes worden momenteel zelfs geaccrediteerd onder andere binnen de kwaliteitszorg van de fysiotherapie, oefentherapie en ergotherapie. In de aanloop tot ons schrijven hebben de fysiotherapeutische beroepsverenigingen SKF en KNGF verklaard het geaccrediteerde scholingsbestand te controleren op de aanwezigheid van scholing die deze methodes bevat. Worden deze methodes aangetroffen dan zal accreditatie worden beëindigd per eerstvolgende mogelijkheid.

Pseudowetenschappelijke lezingen en trainingen worden aangeboden aan scholen, ouders, kinderdagverblijven en therapeuten. Verschillende scholen en ondersteuningsnetwerken besteden dan ook middelen aan training in deze methoden. Bijgevolg stellen leerkrachten zonder enige (para)medische opleiding uitgebreide ‘rapporten’ op en bevelen ze bepaalde oefeningen aan die cruciaal zouden zijn voor de verdere ontwikkeling van het kind. Dit kan leiden tot onnodige ongerustheid bij ouders en in sommige gevallen tot gebrek aan doorverwijzing met te late of gemiste diagnoses tot gevolg. Er zijn internationaal aanvaarde Europese richtlijnen (Blank et al., 2019) waarin deze behandelmethoden vanwege het gebrek aan wetenschappelijk bewijs niet aanbevolen worden. Hoewel verre van volledig, kunnen voor sommige ontwikkelingsstoornissen andere informatiebronnen geraadpleegd worden om evidence-based informatie en richtlijnen te krijgen (b.v. via de Nederlandse Richtlijnendatabase.nl. Door middel van klinisch onderzoek zijn we allemaal toegewijd om voortdurend bij te dragen aan de verbetering van deze richtlijnen. Daarnaast geeft de Kennisrotonde van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) op onderzoek gebaseerde antwoorden op vragen uit het onderwijsveld. Scholen, ouders en zorgverleners, waaronder jeugdartsen, kinderartsen, kinderneurologen, kinderpsychiaters en expertisecentra voor onderwijs en zorg, moeten zich ervan bewust zijn dat er geen wetenschappelijk bewijs is dat deze methodes effectief zijn om kinderen met ontwikkelings- en leerstoornissen te helpen en dat deze kinderen dus behandeling en ondersteuning missen die wel bewezen effectief is. Er zijn duidelijke overheidsrichtlijnen nodig voor professionele zorgverleners en onderwijsinstellingen, zodat deze methodes niet langer worden aangeboden als oplossing voor ontwikkelings- en leerstoornissen. Naar onze mening dienen de overheid en de beroepsorganisaties ervoor te zorgen dat de schaarse middelen voor onderwijsondersteuners, ergo- oefentherapeuten en kinderfysiotherapeuten efficiënt worden gebruikt en niet worden besteed aan pseudowetenschappelijke methoden. We betreuren het dat de overheid dergelijke zorg en ondersteuning financiert. Wij hopen dat u onze aanbevelingen ter harte neemt, en zijn bereid om hierover met u in overleg te gaan.

Met de meeste hoogachting,

Prof. dr. Mijna Hadders-Algra
Emeritus hoogleraar ontwikkelingsneurologie en hoofdredacteur van het boek Kinderrevalidatie, UMCG, Groningen

Dr. M.M. Schoemaker
Universitair Hoofddocent, Bewegingswetenschappen, UMCG, Groningen

Dr. Anneloes Overvelde
Kinderfysiotherapeut, docent SchrijvenNL

Hoogleraren

Prof. dr. Jules Becher
Emeritus hoogleraar kinderrevalidatiegeneeskunde, Amsterdam UMC, Amsterdam

Prof. dr. Paul J. M. Helders
Emeritus hoogleraar klinische gezondheidswetenschappen, in het bijzonder de kinderfysiotherapie, Universiteit Utrecht; voormalig Hoofd kinderbewegingscentrum, Universitair Medisch Centrum/Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht

Prof. em. dr. Paul A. Kirschner dr.h.c.
Emeritus Professor Onderwijspsychologie, Open Universiteit en Gastprofessor Onderwijswetenschappen, Thomas More Hogeschool

Prof. dr. D.A.V (Aryan) van der Leij
Emeritus hoogleraar Orthopedagogiek van de Universiteit van Amsterdam

Prof. dr. Ernest van Lieshout
Emeritus hoogleraar orthopedagogiek met betrekking tot onderwijsleerproblemen Vrije Universiteit, Amsterdam

Prof. dr. J.M.H. de Moor
Emeritus hoogleraar kinderrevalidatie Radboud UMC Nijmegen. Projectleider duurzaamheid school tuinieren

Prof. dr. Ria Nijhuis-van der Sanden
Emeritus hoogleraar paramedische wetenschappen en redacteur van het boek Kinderfysiotherapie

Prof. dr. E. Rameckers
Emeritus professor revalidatie en fysiotherapie, UHasselt, België

Prof. dr. A.J.J.M. Ruijssenaars
Emeritus Hoogleraar Orthopedagogiek Rijksuniversiteit Groningen

Stuurgroep DCD

Hester Herweijer
Kinderrevalidatiearts, Kinderrevalidatie van Revalidatie Friesland

Annelies de Hoop MEd
Ergotherapeut- begeleider passend onderwijs

Jolien van den Houten MHPE, BScOT
ICAN CO-OP associate

Prof. dr. Marian Jongmans
Hoogleraar Pedagogiek i.h.b. de Gehandicaptenzorg, Universiteit Utrecht

Dr. Johannes Noordstar
Voorzitter Platform Kinderoefentherapie, voorzitter paramedische werkgroep DCD, lid stuurgroep DCD

Dr. Heleen Reinders-Messelink
Senior onderzoeker, Kinderrevalidatie van Revalidatie Friesland

Prof. dr. Bert Steenbergen
Behavioural Science Institute, Faculteit der Sociale Wetenschappen, Radboud Universiteit, Nijmegen

Roselin van der Torren
Jeugdarts, Hecht

Dr. Chiel Volman
Bewegingswetenschapper, Assistent professor, departement Educatie en Pedagogiek, Universiteit Utrecht

Fysiotherapie

Dr. H. Kiers
Voorzitter Stichting Keurmerk Fysiotherapie (SKF)

Marloes Meurs MSc MBA
Bestuurslid Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF)

Nederlandse Vereniging voor Kinderfysiotherapie

Jacqueline Lohle-Akkersdijk MPPT
Kinderfysiotherapeut, penningmeester NVFK

Dr. Jacqueline Nuysink
Kinderfysioherapeut, voorzitter NVFK

Eefke Vonk
Kinderfysiotherapeut, secretaris NVFK

Jorina de Vrij – Dogterom
Kinderfysiotherapeut, bestuurslid Beroepsbelangen NVFK

Yvonne Wilborts
Kinderfysiotherapeut MSc, Rijndam Revalidatie, bestuurslid NVFK

Onderzoeksnetwerk Nederlandse Vereniging voor Kinderfysiotherapie

Ryan Beekhuizen
Onderzoeker Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht
Minor Kind in Beweging, Hogeschool Utrecht

Dr. Manon Bloemen
Onderzoeker Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht
Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Dr. Eline Bolster
Onderzoeker Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht
Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Dr. Marike Boonzaaijer
Onderzoeker Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht
Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Dr. Lieke Dekkers
Docent en onderzoeker HAN university of Applied sciences

Dr. Menno van der Hulst
Kinderfysiotherapeut, LUMC, Basaltrevalidatie

Kim Kant-Smits
Kinderfysiotherapeut en onderzoeker bij het Wilhelmina Kinderziekenhuis, UMCU

Masteropleiding Kinderfysiotherapie Avans+ Breda

Dr. Wendy Aertssen
Kinderfysiotherapeut, hoofddocent en lector Avans+

Thijs Janssen MSc
Opleidingsmanager Master Pediatric Physical Therapy Avans+

Erika Velders
Kerndocent Master Pediatric Physical Therapy Avans+

Masteropleiding Kinderfysiotherapie Hogeschool Utrecht

Barbara Engels MSc
Promovendus Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht

Dr. Anjo Janssen
Hogeschooldocent Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Barbara Kölzer
Hoofd Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Dr. Imke Suir
Onderzoeker Lectoraat Leefstijl en Gezondheid, Hogeschool Utrecht
Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Dr. Ingrid van der Veer
Masteropleiding Fysiotherapie Specialisatie Kinderfysiotherapie, Hogeschool Utrecht

Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam

Koen van Dijk Msc OT
Kinderergotherapeut, Docent-onderzoeker Lectoraat Ergotherapie: Participatie en Omgeving, programma-coördinator afstuderen, Lid Adviesraad Kind en Jeugd Ergotherapie Nederland

Dr. Margo van Hartingsveldt
Lector Ergotherapie – Participatie en Omgeving

Inge van der Leij-Hemmen MSc
Lid Adviesraad Kind en Jeugd Ergotherapie Nederland, Docent/ontwikkelaar Specialisatie Kinderergotherapie Ergotherapie Nederland, Docent/onderzoeker Hanzehogeschool Groningen opleiding Ergotherapie

Drs. Els Spaargaren
Voorzitter Adviesraad Kind en Jeugd, Ergotherapie Nederland, Paramedisch manager en kinderergotherapeut vanuit de kinderrevalidatie, Amsterdam UMC.

SchrijvenNL

Ingrid van Bommel MPPT
Kinderfysiotherapeut, docent

Simone Feenstra
Leerkracht PO, pedagoog

Detti Steeman M EN
Kinderoefentherapeut

Roessingh centrum voor revalidatie

Drs. W.D.C. Gaykema
Revalidatiearts, medisch manager sector kinderrevalidatie, Roessingh centrum voor revalidatie

Individuele personen

Drs. T.K. de Groot
Eigenaar THEMA – spelen met gedrag

Marit Baken MSc
Kinderergotherapeut

Renate Olivier
Ergotherapeut

Jantine Witteveen
Ergotherapeut en ambulant begeleider, Steunpunt Onderwijs Noord, Drachten

Nienke Bruining
Kinderergotherapeut, werkzaam voor het passend onderwijs

Marielle Lankhorst MSc
Kinderfysiotherapeut Cedin

Referenties

Blank R, Barnett AL, Cairney J, Green D, Kirby A, Polatajko H, et al. International clinical practice recommendations on the definition, diagnosis, assessment, intervention, and psychosocial aspects of developmental coordination disorder. Developmental Medicine and Child Neurology, 2019;61:242-85.

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/adhd_bij_kinderen/startpagina_-_adhd_bij_kinderen_en_jongeren.html

https://kce.fgov.be/nl/publicaties/alle-rapporten/behandeling-van-autisme-bijkinderen-en-jongeren-klinische-praktijkrichtlijn

Kennisrotonde. (2023). Heeft het in de kleuterklas inzetten van oefeningen gericht op lateralisatie een positief effect op het lateralisatieproces in de hersenen en taal/schrijfvaardigheid? 9 oktober 2023.

Kennisrotonde. (2017). Wat is het effect van reflextherapie op leer- en gedragsproblemen van leerlingen op de basisschool? (KR.164). Update 7 augustus 2022.