Vijftien jaar geleden introduceerde ik het concept van "professionele leergemeenschap" in Nederland. Ik kon toen niet vermoeden dat het zo populair zou worden.
Wat kenmerkt een school als professionele leergemeenschap? Belangrijk zijn onder meer praktijken van samen onderzoeken en samen leren en een daar bijpassende cultuur waarin men elkaar als kritische vrienden bejegent.
Dat gaat niet vanzelf. Bepaalde interventies dragen bij aan de ontwikkeling van de school als professionele leergemeenschap. Te denken valt onder meer aan het versterken van de wederzijdse afhankelijkheid van leerkrachten in de uitvoering van hun werk. Samen lessen ontwikkelen of samen les geven is een van de meest effectieve professionaliseringstrategieën.
Ook de rol, of liever de drie rollen van de schoolleider zijn belangrijk. Want het klinkt misschien wat paradoxaal maar een professionele leergemeenschap is weliswaar van het team maar kan toch niet goed zonder een stimulerende en begeleidende rol van de schoolleider. Als architect bouwt hij aan structureren die het collectief leren bevorderen, als cultuurbouwer ontwikkelt hij een professionele leercultuur en als educator begeleidt hij leerprocessen van zijn teamleden. Vooral dat laatste is – zo blijkt onderzoek – geen gemakkelijke rol.
In mijn boek beschrijf ik een aantal hulpmiddelen: een vragenlijst waarmee men kan vaststellen in hoeverre de school als professionele leergemeenschap is ontwikkeld en waarmee men de eigen school kan vergelijken met gegevens van meer dan 180 andere scholen; een matrix waarmee men suggesties krijgt wat in de ontwikkeling van een school de volgende stappen kunnen zijn; en een zogeheten PLG-bril waarmee men lopende of nieuwe vernieuwingstrajecten in de school kan verbinden met de ontwikkeling van de school als professionele leergemeenschap.
Waarom is een begrip als professionele leergemeenschap zo populair? Misschien heeft dit wel te maken van de laatste jaren waarbij onderwijsprofessionals zelf het heft in handelen willen nemen als het gaat om professionele ontwikkeling en schoolontwikkeling. Dat is namelijk de belofte van een professionele leergemeenschap: de professionals in de school onderzoeken en verbeteren zelf en samen hun eigen handelen en zo het onderwijs aan de leerlingen.
Die populariteit heeft ook een keerzijde. Ik kom in mijn werk veel scholen tegen die zich gemakkelijk een professionele leergemeenschap noemen. Het dagelijks uitwisselen van ervaringen met collega’s zonder verdere reflectie of het geven van een tip hoe iets in de les aan te pakken ziet men dan al als vormen van collectief leren.
Toch is het maar de vraag of dit realistisch is. Ik schat dat niet meer dan een derde van de scholen als professionele leergemeenschap te typeren is. De idee van professionele leergemeenschappen is dus nog meer metafoor dan realiteit. Blijkbaar is ‘professionele leergemeenschap’ ook een containerbegrip: we verstaan er van alles onder en gebruiken het te pas en te onpas. Niet ieder samen spreken over onderwijs en leren is samen leren als professionals.
De ontwikkeling van de school tot een professionele leergemeenschap is hard werken voor schoolleiding en team. Die ontwikkeling verloopt langs drie paden, zo vonden we in onderzoek in Nederlandse basisscholen. Een school ontwikkelt zich als professionele leergemeenschap als er sprake is van verbreding: als steeds meer professionals in de school reflecteren, zich professionaliseren, samen onderzoeken en leren. De school ontwikkelt zich ook via verdieping, dit wil zeggen als dat samen leren diepgaand leren wordt waarbij mentale modellen over leren en onderwijs worden geëxpliciteerd en kritisch onderzocht en het leren en de resultaten van de leerlingen in verband worden gebracht met het pedagogisch-didactisch handelen van de leerkrachten. En een derde ontwikkelingspad is verankering. Hiervan is sprake als het individueel en collectief leren en de condities daarvoor, ingebed worden in het beleid van de school. Wederzijds klasbezoek of intervisie zijn dan opgenomen in de gewone procedures van de school; professionalisering van leerkrachten is dan verbonden met en gericht vanuit het beleid van de school.
Verbiest, E. (2014): Professionele leergemeenschappen - een inleiding. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. 4e gewijzigde druk (eerste druk 2012).
Didactief mag 2 exemplaren weggeven van dit boek. De beste ideeën voor collectief leren worden beloond. Beschrijf op maximaal een half A4 hoe de professionals op uw school samen leren. Mail dit met je naam, abonneenummer en/of het adres waarop je abonnement wordt bezorgd naar [email protected].
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
