Oplossingen uit DenkTank

Afgelopen november heeft de Nationale DenkTank de eerste inzichten in de knelpunten van het huidige leren in Nederland gepubliceerd (zie bijvoorbeeld dit artikel). Deze inzichten zijn gebaseerd op gesprekken met meer dan 350 mensen uit het hele onderwijsveld, op ongeveer 60 schoolbezoeken en op enquêtes onder bijna 800 leraren, 45 schoolbestuurders en 1000 Nederlanders.
Problemen aankaarten kan iedereen, maar uiteindelijk moet het ook om oplossingen gaan, variërend van praktische handvatten voor docenten tot maatschappelijke initiatieven en beleidsmaatregelen. In dit artikel lichten wij drie van onze voorstellen uit.

OnzeLes
De klas is waar het allemaal gebeurt, tussen de leraar en de leerlingen. En juist hier liggen nog onbenutte kansen, zo bleek uit ons onderzoek. Enerzijds gaf 53% van de leraren uit onze enquête aan behoefte te hebben aan meer terugkoppeling op hun werk. Anderzijds heeft de Onderwijsinspectie nog in 2015 geconcludeerd dat leerlingen regelmatig onvoldoende betrokken zijn bij de les.

Dit vinden wij niet verwonderlijk. Immers, hoe kom je er als docent achter wat de behoeften van leerlingen zijn? Daarnaast kan het vragen van feedback best eng zijn als docent, zeker als het feedback van (puberende) leerlingen betreft. In de praktijk is de drempel behoorlijk hoog om het gesprek met leerlingen aan te gaan over de invulling van de les.

De Nationale DenkTank wil deze drempel verlagen met OnzeLes. OnzeLes is een lesprogramma voor het voortgezet onderwijs dat leerlingen betrekt bij de verbetering van de les door ze constructieve feedback te laten geven. De drempel om hiermee te beginnen, kan worden verlaagd door een ondersteunende feedback-app. Op vaste momenten kunnen leerlingen via de app gecontroleerd feedback geven aan hun docent. Deze gegevens kan de docent eenvoudig gevisualiseerd terugzien; ze kunnen zo de basis vormen voor een gezamenlijk gesprek over hoe de les beter kan. Het doel is dat elke docent uiteindelijk een dergelijk gesprek aan durft te gaan met zijn of haar klas (zie deze video voor extra toelichting).
 

Kunnen puberende leerlingen wel feedback geven?

Dat klinkt mooi, maar kunnen puberende leerlingen wel feedback geven? Ja, wij denken van wel. Uit onze pilotonderzoeken op vwo- en vmboscholen blijkt dat leerlingen vaak verrassend goed weten wat wel en geen goede lessen zijn. Daarnaast leert het OnzeLes-programma leerlingen ook om constructieve feedback te geven. De docent kan de app bijvoorbeeld zo instellen dat de feedback gefocust is op de goede eigenschappen van zijn of haar les. In een later stadium kunnen docent en leerlingen gezamenlijk de feedbackvragen samenstellen. Zo worden leerlingen meer betrokken bij de les, werken docenten aan hun professionele ontwikkeling en wordt er samen gebouwd aan beter onderwijs op scholen.
Op dit moment werken wij samen met Stichting leerKRACHT om een pilotmodule voor OnzeLes op te zetten. Wilt u meedenken of meewerken aan deze pilot? Neem dan contact op met Jonas Voorzanger via [email protected].

Lerarenbrigade
Elk kind heeft recht op goed onderwijs, maar helaas krijgt niet elk kind in Nederland dat. Juist leerlingen die het beste onderwijs nodig hebben vanwege hun thuissituatie of leerachterstanden ontvangen niet altijd onderwijs van hoge kwaliteit. Zo blijkt uit cijfers van de Onderwijsinspectie dat naarmate basisscholen meer gewichtenleerlingen hebben, scholen vaker (zeer) zwak zijn. Deze en andere gegevens rondom ongelijke kansen in het onderwijs zijn terug te vinden in onze fact packs. (In de tekst hier wordt verwezen naar figuur 5 van het fact pack 'Ongelijke kansen'.) Met andere woorden: het beste basisonderwijs wordt niet geboden aan de kinderen die dit het hardste nodig hebben.

De Nationale DenkTank wil dit graag veranderen, en stelt daarom de LerarenBrigade voor. De LerarenBrigade is een regionale groep van sterke leraren die enkele jaren gaan werken op een basisschool met achterstandsleerlingen om het onderwijs van binnenuit te verbeteren. Samen met het bestaande lerarenteam geven ze les en werken ze aan structurele verbeteringen; zoals zorgstructuren en lesmaterialen of de band van de school met de ouders. Voor deelnemende leerkrachten is de LerarenBrigade bovendien een mogelijkheid om zich verder te ontwikkelen en te specialiseren.

'Bestaat dit niet al?'. Deze vraag hebben wij veel gehoord, en het antwoord is: nee. Bestaande verbeterinitiatieven zijn vaak extern van aard: experts en adviseurs komen tijdelijk langs om verbeteringen aan te dragen. Dat kan zeker nuttig zijn, maar uiteindelijk zijn het de leraren die het onderwijs vormgeven. De Lerarenbrigade is een verbeterprogramma voor en door leraren, op gelijkwaardige basis, en dat maakt het uniek. In het buitenland zijn vergelijkbare initiatieven erg succesvol (bijvoorbeeld TeachFirst in Engeland).

Naast geïnteresseerde leraren hebben ook andere partijen, zoals gemeentes en het ministerie van OCW interesse getoond in dit idee. Met deze en andere partijen zijn wij op dit moment druk in gesprek om het idee van de Lerarenbrigade verder uit te werken. Wilt u hieraan bijdragen? Neem dan contact op met Frank Westhoek via [email protected].

Vrijheid van Schoolbestuur
Naast leraren is ook de schoolleider van essentieel belang voor een goede school. Een zeer goede schoolleider met een sterke onderwijskundige visie kan de prestaties van leerlingen significant verbeteren, zo blijkt uit toonaangevend onderzoek (Marzano, R. J., Waters, T., McNulty, A.B., 2005. School leadership that works: from research to results. Alexandra (VA): Association for Supervision and Curriculum Development). Helaas hebben wij gezien dat schoolbesturen een belemmerende factor kunnen vormen voor onderwijsvernieuwing. Zij hebben immers geen direct belang bij onderwijsvernieuwingen: zolang de school voldoende presteert, is overheidsfinanciering gegarandeerd.

De Nationale DenkTank wil verandering brengen in deze situatie met de Vrijheid van Schoolbestuur. Met deze wettelijke regeling kunnen individuele scholen zich afscheiden van hun huidige schoolbestuur. Op deze manier kan een school zich dan bijvoorbeeld aansluiten bij een ander bestuur dat de onderwijskundige visie van de schoolleider wél steunt. Deze drastische stap vormt zo een stok achter de deur voor schoolbestuurders om de ideeën van schoolleiders serieus te nemen en samen met hen op constructieve wijze in gesprek te gaan.
(zie deze video voor extra toelichting bij deze oplossing).

Is het niet risicovol om uit een bestuur te stappen? Niet per se, hoewel deze maatregel praktische opgaven met zich meebrengt. Daarom moet er wel een aantal voorwaarden worden gesteld. Zo moet onder andere de onderwijskwaliteit in orde zijn, de medezeggenschapsraad instemmen en het schoolbestuur niet met financiële problemen achterblijven. Wij verwachten dan ook niet dat de Vrijheid van Schoolbestuur vaak toegepast zal worden, maar we denken wel dat het een gelijkwaardig gesprek tussen schoolbestuur en schoolleiding mogelijk maakt.
Op dit moment zijn wij met verschillende partijen in gesprek om onze beleidsnotitie aan te scherpen en verder te brengen. Levert u hier graag een bijdrage aan? Neem dan contact op met Milan van Manen of Jaco van der Veen via [email protected]  en [email protected].

En verder?
Benieuwd geworden naar de andere oplossingen van de Nationale DenkTank 2015? Lees dan het bijbehorende rapport op onze website. Daar kunt u tevens op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen rondom de uitvoer van onze oplossingen.


Referenties
Nationale DenkTank, 2015. Het Leren van de Toekomst: samenvatting analysefase. Amsterdam: Stichting Nationale DenkTank.

Inspectie van het Onderwijs, 2015. De staat van het onderwijs 2013/14. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Marzano, R. J., Waters, T., McNulty, A.B., 2005. School leadership that works: from research to results. Alexandra (VA): Association for Supervision and Curriculum Development.