Ik kijk mijn klas in en denk aan het schilderij van De Voltolina. Het is omstreeks 1350, Henry van Duitsland doceert zijn klas in Bologna. De fanatieke leerlingen die we vooraan zien zitten, luisteren aandachtig naar hem. Er zitten ook leerlingen zonder boek, een leerling die in slaap valt en kletsende leerlingen achter in de klas. Henry kijkt zijn klas in en denkt: wat ga ik ze leren? Hoe zal ik het ze leren? Wat zullen hun resultaten zijn? Herkenbare gedachten, want de essentie van opbrengstgericht werken is een eeuwenoud recept. Maar zoals Henry eeuwen geleden stuntelde aan de universiteit van Bologna, zo is de aanpak van opbrengstgericht werken nu nog steeds een zoektocht.
Henry van Duitsland doceert aan de universiteit van Bologna omstreeks 1350.
Geschilderd door Laurentius de Voltolina.
De Onderwijsinspectie adviseert scholen opbrengstgericht te werken en zegt daarover: 'Opbrengstgericht werken bestaat uit het meten en analyseren van leerlingenresultaten, het stellen van doelen en het uitvoeren en vervolgens het evalueren van maatregelen om leerresultaten te verbeteren.'
Bij opbrengstgericht werken geven meetinstrumenten beter inzicht in de hulpvraag en leerdoelen van de leerling. De leraar kan vervolgens richting geven aan het verbeteren van de leerresultaten. Een voorwaarde is dat opbrengstgericht onderwijs cyclisch verloopt: je stelt leerdoelen op basis van leerresultaten, je richt de les daarop in en vervolgens evalueer je. Dat kan toch niet moeilijk zijn?
Voor de master Leren en Innoveren aan de Marnix Academie heb ik onderzoek gedaan naar opbrengstgericht werken op de vmbo-school waar ik werk: De Rotonde in Breda. Daaruit blijkt dat onze leerlingen voor het examen Nederlands voldoende scoren, maar dat er nog een slag te slaan is om aan het landelijk referentieniveau 2F te voldoen. Onze leerlingen zouden meer taalvaardigheden moeten verwerven om zich te kunnen redden in de maatschappij.
In het onderzoek kwam ook naar voren dat we op school vaker toetsen moeten analyseren om gericht leerdoelen te kunnen stellen. Ik besloot met deze bevindingen direct in mijn klas aan de slag te gaan. Ik leerde de leerlingen van klas 2 basisberoepsgerichte leerweg hun toetsen te analyseren en we stelden leerdoelen vast. Er vond directe instructie plaats en er werden verschillende werkvormen ingezet. Zo zou de cyclus van opbrengstgericht werken als vanzelf haar werk doen.
Toen werden de toetsen afgenomen. De resultaten waren dramatisch. Slechts drie van de vijftien leerlingen behaalden hun doel. Verbeteractie mislukt. Mijn klasje was toch niet zoals die van Henry? Wat ging er mis?
Ik analyseerde mijn aanpak met een leerplanmodel: het 'curriculaire spinnenweb'. Hierin hangen de leerplanvragen (de draden) vast aan de kern, de visie. De leerplanaspecten zijn met elkaar verbonden en hun bewegingen beïnvloeden elkaar.
De afgelopen maanden heb ik aan leerplanvragen uit het spinnenweb gewerkt. Ik heb de toetsing aangepakt, de leerdoelen bijgesteld en de leeractiviteiten veranderd. Maar de gewenste verandering bleef uit. Dat bracht me bij de vraag of er onder mijn handelen een idee lag. Zijn de draden gaan scheuren, omdat een samenhangende visie ontbrak?
Onderwijspedagoog Gert Biesta vraagt zich af of we niet doorgeslagen zijn in het behalen van resultaten en of we meten wat we waardevol vinden. Wordt er stil gestaan bij wat goed onderwijs is? Waarom doe ik in de klas wat ik doe? Dát bracht mij tot de kern van de mislukking. Antwoord op de vragen van Biesta en het curriculaire spinnenweb vragen eerst om een visie op goed onderwijs.
Onze vakgroep Nederlands heeft inmiddels een werkgroep geformeerd en we zijn met elkaar in gesprek over onze visie op goed onderwijs. We willen met onze leerlingen bereiken dat ze zich met de Nederlandse taal kunnen redden in de maatschappij. De domeinen in onze taal – lezen, schrijven, taalverzorging (grammatica en spelling) en spreken – willen we ze betekenisvoller leren. We kijken momenteel welke aanpakken we hieraan kunnen verbinden (bijvoorbeeld interactief taalonderwijs). Er borrelen veel ideeën op. Zo willen we vaker betekenisvolle leersituaties creëren door leerlingen bijvoorbeeld een e-mail voor het stagebedrijf te laten schrijven en beoordelen. We praten met andere vakdocenten over hoe we gezamenlijk de woordenschat aan kunnen pakken. Maar we onderzoeken ook welke digitale hulpmiddelen de taalverzorging kunnen verbeteren en we gaan onze toetsscores intensiever analyseren om zo de opbrengstgerichte aanpak in de klas te kunnen bepalen. Wat een energie. En Henry? Die kijkt mee en glimlacht. Want opbrengstgericht werken doen we al eeuwenlang en voortaan samen, met een visie.
Lotte van Kempen is stafdocent op vmbo-school De Rotonde in Breda en volgt de master Leren en Innoveren aan de Marnix Academie in Utrecht.
Akker, J. van den (2003), Curriculum Perspectives: An Introduction. In J. van den Akker,
W. Kuiper, & U. Hameyer (eds.), Curriculum Landscapes and Trends.
Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Akker, J. van den & Thijs, A. (2009), Leerplan in ontwikkeling. Enschede: Stichting
Leerplanontwikkeling (SLO).
Bakx, A., Ros, A. & Teune, P. (2012), Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen. Bussum: Coutinho.
Biesta, G. (2012), Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Den Haag:
Boom Lemma.
Hattie, J. (2009), Visible Learning: A Synthesis of over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. Londen: Routledge.
Inspectie van het Onderwijs (2014), De staat van het onderwijs: onderwijsverslag
2012/2013. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2015), De staat van het onderwijs: onderwijsverslag
2013/2014. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Ministerie van OC&W (2009), Referentiekader taal en rekenen.
Stichting Leerplanontwikkeling (2015), Interactief taalonderwijs.
Vermaas, J. (2013), Opbrengstgericht werken en het vakmanschap van de leraar.
Visscher, A. & Ehren, M. (2011), De eenvoud en complexiteit van opbrengstgericht werken.
Enschede: Universiteit Twente.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
