Lessen uit een gouden paleis

Precies een half jaar geleden werd het Global Education and Skills Forum gehouden in Dubai. Het schijnt dat er volgende maand  alweer eentje gepland staat in Qatar. Ik kan dan ook niet aan de indruk ontsnappen dat de competitiedrang onder de sjeiks na het autoracen en het voetbal nu ook het onderwijs heeft bereikt. Of we daar blij van moeten worden, valt op dit moment nog moeilijk te zeggen. Zelf presenteren ze het als volgt: ‘Abu Dahbi wil in het post-olie tijdperk vol gaan investeren in hun andere strategic resource, namelijk de inwoners’. Zo was het althans op wandplaten te lezen gedurende het congres. Daar valt best wat voor te zeggen. Een vergelijkbaar narratief hoorde ik eerder al in Singapore - al hebben ze daar een flinke voorsprong op de Arabieren. Is er een education race gaande?

Hoe dan ook, genoeg reden om even flink uit te pakken. Plaats van handeling was dit keer het bombastische Emirates Palace, gelegen aan de Perzische Golf - direct naast het echte paleis van de sjeik. Gangen vol klatergoud. Gouden verlichting. Goudkleurige sofa’s met goudkleurige kussens. Gouden gordijnen. Gouden portretten van de Sjeik. Als er goudkleurige parkieten bestonden, dan hadden ze die vast ook laten rondfladderen. Zoals een medecongresganger terecht opmerkte: ‘Met de kosten van dit gebouw alleen waren al een hoop problemen in de wereld op te lossen’.

De sjeiks lieten liefst negentig Global Teacher Prize genomineerden invliegen, alsmede negentig leraren die verbonden zijn aan het Teach for All programma (een wereldwijd netwerk ter verbetering van kansen in het onderwijs) èn nog eens een goede 500 leraren uit de Verenigde Arabische Emiraten zelf. Hierdoor kreeg Qudwa veel meer het karakter van een lerarenconferentie dan het Global Education and Skills Forum, waar normaliter ook beleidsmakers, vakbondslieden, NGO’s, multinationals, filmsterren en cricketspelers aanwezig zijn. zelf vond ik de betrokkenheid van de beroepsgroep vooral een voordeel, want de Qudwa sessies waren voor een aanzienlijk deel toegesneden op ‘de leraar’. Veel van de sessies werden ook verzorgd door leraren zelf.

De opening werd gedaan door de sjeik, maar die sprak in het Arabisch en ik was mijn vertaalapparaatje vergeten. Dat gaf mooi gelegenheid om bij te kletsen met Mareike Hachamer, de Duitse genomineerde voor de Global Teacher Prize in 2016 die zo ontzettend bevlogen kan vertellen over het onderwijzen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (van de Verenigde Naties). Daarna kwam de zelfbenoemde Amerikaanse onderwijsgoeroe Michael B. Horn op het podium, die het centrale thema ‘teach for tomorrow’ inluidde met een wel heel vreemde uitspraak, gevolgd door de moeder aller onderwijsclichés: ‘we werken in het onderwijs volgens een 19^de eeuws fabrieksmodel dat nodig aan verandering toe is’.

Het programma in de volgende twee dagen ging verder op de thematiek toekomstbestendig onderwijs: hoe bereiden we de volgende generatie voor op de uitdagingen van de 21^ste eeuw? Die discussie is in Nederland doodgeslagen met de botte bijl, maar gelukkig zijn we niet alleen op de wereld. Overal staan leraren, schoolleiders en beleidsmakers voor dezelfde uitdagingen. Hoe ontwerpen we een toekomstgericht curriculum? Wat is de ideale balans tussen kennis, vaardigheden en competenties? Hoe onderwijs je eigenlijk competenties? Welke mogelijkheden biedt technologie? Wat kan gamification ons bieden? Wat is de rol van de leraar in een veranderde wereld? Prikkelende vragen, spannende uitdagingen. Helaas waren er te weinig echte antwoorden. 45 Minuten blijken toch echt te weinig voor een ‘teacher lab’. Paneldiscussies blijven te vaak hangen in gezwets en ‘masterclasses’ zijn gewoon een showcase voor een nieuw boek.

De leukste en beste workshops waren te vinden in een kleine glazen ruimte, verstopt tussen een nooit kleiner wordende berg cake en andere zoetigheden. Daar hielden leraren zogenoemde ‘coffeehouse sessions’ en dat was top. Ik maakte bijvoorbeeld mee hoe de Canadese GTP genomineerde Mark Reid in 30 minuten een gesprek leidde waarin mijn denken over de inrichting van leerruimtes kantelde: Robin vertelde er hoe zij in India noodgedwongen lesgaf in een bordeel en GTP genomineerde Joao uit Portugal vertelde dat in Mozambique een boom met schaduw dienst kon doen als leerruimte. Plotseling verdampte de urgentie van mijn persoonlijke zoektocht naar de ideale balans tussen instructieruimten en leerpleinen in de state of the art nieuwbouw van het Hyperion Lyceum.

Van het reguliere programma zal bij velen de dagopening op zondag zijn bijgebleven met de Ron Clark show. Hate him or love him. Ik zat vooral tussen de haters, getuige de kokhalsgeluiden om mij heen. Nauwelijks bijgekomen van de Clark-wervelwind was het de beurt aan die andere vent over wie iedereen een mening lijkt te hebben: Andreas Schleicher van de OECD. Het was bepaald niet de eerste keer dat ik naar Schleicher luisterde, maar hij weet mij toch iedere keer weer te overtuigen. Zijn boodschap is helder: de wereld verandert, het onderwijs moet mee veranderen. Meer aandacht voor vakoverstijgende vaardigheden en competenties, leerlingen meer laten samenwerken en (vooral) ook leraren meer laten samenwerken. En dat alles gestaafd door de bekende PISA en TALIS onderzoeken.

Ook de workshops die specifieke vraagstukken benaderden vanuit een praktisch oogpunt waren leuk, zoals bijvoorbeeld de masterclass van de Amerikaanse onderzoekster Michele Borba. Zij durfde het aan om één van de meest controversiële onderwerpen bij de hoorns te vatten: hoe is karakter te onderwijzen? Vanuit het TEACH-model probeert zij leraren aan te moedigen om (1) een specifieke deugd te benoemen, zoals compassie, (2) die van concrete voorbeelden te voorzien, dat volgens haar het beste kan vanuit de studie van voorbeelden uit de geschiedenis, (3) waardoor leerlingen een mening krijgen over deze voorbeelden. (4) Als de leerling gedrag vertoont dat in lijn is met de deugd dient de leraar dit te benoemen en (5) altijd uit te leggen waarom dit een belangrijke les vormt. In Nederland vinden veel mensen het maar eng om persoonsvorming in een curriculum te stoppen. Toch zijn er ook veel scholen en leraren die wél zoeken naar manieren om vanuit een leerplan positieve karaktereigenschappen over te dragen op kinderen. Zo heeft het SLO recentelijk een ‘inspiratiebijeenkomst’ gehouden in Amersfoort over dit onderwerp, waar ik zelf een workshop mocht geven over persoonsvorming in het vak Grote Denkers.

Even goed weet iedereen die wel eens naar een congres gegaan is, dat de meeste winst niet in de zaaltjes te vinden is, maar in de wandelgangen. Laat staan, als er 90 van de meest bevlogen leraren ter wereld onder één dak geplaatst worden. Ieder van hen is met minstens een handvol spannende projecten bezig en heeft er nog een aantal in het achterhoofd. Het is werkelijk fantastisch om een weekend met deze initiatiefrijke, energieke en positieve mensen door te brengen. Geen idee is te gek om uit te proberen. Mensen willen voor elkaar werken en zo ontstaan de mooiste projecten. Een project dat is voortgekomen uit het vorige congres in Abu Dahbi is het climate action project van Koen Timmers uit België, eveneens genomineerd voor de GTP in 2017. Hij is er in geslaagd om een wereldwijd project op te zetten waar leerlingen van 250 scholen uit 63 landen ‘project based’ samenwerken rond het thema klimaatverandering.

Ik weet dat ik bevoorrecht ben om uitgenodigd te worden voor zo’n maf congres. Ik weet ook dat ik bevoorrecht ben om Global Teacher Prize genomineerden als Mareike, Koen en Mark tot mijn vrienden te mogen rekenen. Niet iedereen krijgt deze kans. Maar ook in Nederland ken ik genoeg bevlogen onderwijsmensen met hart voor de leerlingen en mooie plannen in hun hoofd. Leraren weten elkaar ook steeds vaker te vinden. Denk aan de Meetups, die als paddenstoelen uit de grond schieten, of aan het Leraar Ontwikkel Fonds, dat facilitering biedt aan leraren met een goed idee.

De les uit Abu Dahbi is dat het antwoord op de vraag hoe wij ons onderwijs ‘toekomstbestendig’ kunnen maken, wel eens kan liggen in het verbinden en ondersteunen van positieve, bevlogen en initiatiefrijke leraren. En daar zijn echt geen gouden banken met gouden kussens in een gouden paleis voor nodig.

Jasper Rijpma is docent geschiedenis en 'grote denkers' aan het Hyperion Lyceum in Amsterdam en Leraar van het jaar 2014.