Het Cito-examen

Zo lang als ik in het onderwijs werkzaam ben, zo'n twintig jaar nu, ken ik het succes van een goed leerlingvolgsysteem.
En in al die jaren, op vier verschillende scholen, bestond het LVS uit de afname van de CITO toetsen, 2x per jaar; halverwege en aan het einde van ieder schooljaar.
Op mijn huidige school doen we alleen de halfjaarlijkse toetsen, voldoende voor ons en voldoende voor de inspectie. Voor mij bij mijn komst nu vier jaar geleden een eye-opener; dat dat kan en mag!

Veel is er dus hetzelfde gebleven in die twintig jaar; hoewel de toetsen zijn vernieuwd en normen zijn aangepast. Daarnaast heeft vooral de wijze waarop de toetsen worden geregistreerd een ontzettende verbeterslag ondergaan. Met een paar muisklikken rollen er overzichten uit de printer, op alle denkbare niveau's; leerling, groep, school, en desgewenst ook op stichtingsniveau.

Meetbaarheid van ons handelen
En er is nog meer veranderd in deze twintig jaar tijd. Bijvoorbeeld het denken over de opdracht van ons onderwijs. Onder invloed van het politiek denken in Den Haag is het meer- en meer gegaan over de meetbaarheid van ons handelen. De lijstjes van Dronkers in Trouw en later de Volkskrant zetten deze teneur voort en ook de opstelling van de inspectie deed in mijn beleving een duit in deze toetszak. Immers op het moment dat grotere stichtingsbesturen konden aantonen dat zij hun kwaliteitszorg voldoende op orde zouden hebben, zou de inspectie wat meer op afstand komen.

Die beweging resulteerde in veel gevallen in een nieuwe taak van schoolbestuurders: goed in kaart brengen van de meetbare gegevens. En om dat goed in kaart te brengen heb je een goed toetsinstrument nodig: de CITO.

LVS steeds belangrijker voor schooladvies
Een van de vele veranderingen met betrekking tot het gebruik van de CITO-toetsen doet zich in dit schooljaar voor. De verplaatsing van de eindtoets na het definitieve advies voor het VO heeft schoolbesturen VO doen besluiten de CITO-toetsen uit het LVS nog meer te betrekken bij de aanname van hun nieuwe brugklassers. Er zal geen rector eerlijk voor uitkomen, maar categoriale gymnasia zullen toch echt naar de gegevens van de LVS resultaten kijken vanaf groep 5 van de basisschool en niet accepteren dat kinderen een 'b' of een '2' scoren.

Waarom niet? Omdat ook bij het VO een verandering is opgetreden in het denken over onderwijs. Daar wordt men door de inspectie afgerekend op uitstromers en zitten blijvers en eindexamenresultaten. Alle kansen die men heeft om de risico's op een onvoldoende van de inspectie te kunnen vermijden, zal men aangrijpen.

Toets veranderd in examen
En zo is de toets die ooit is ontwikkeld om de resultaten van de school en de leerling te kunnen evalueren veranderd in een examen voor leerling, leerkracht, school en bestuur. En misschien ook wel in een examen voor de staatssecretaris en minister van onderwijs. Ook zij pronken inmiddels met de resultaten als gevolg van falend beleid van hun voorgangers of het succes van hun eigen gevoerde beleid.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de waarde van de CITO in mijn twintig onderwijsjaren ontzettend is veranderd. Volgens al het bovenstaande staat er met dit meetinstrument ontzettend veel op het spel voor kind, leerkracht, directeur en bestuurder.

Cito speelt handig in op toetsmanie met Squla
Het instituut CITO speelt daar sinds enkele jaren ontzettend handig op in en in hun kielzog de vele huiswerkinstituten waar ouders met hun kinderen hun heil zoeken. Ook deze laatste kende ik nog niet in deze omvang zo'n twintig jaar geleden.

Zo ontwikkelt CITO het computerprogramma Squla en geven zij diverse oefenmaterialen uit. Zij en de commerciële bureau's schreeuwen om de aandacht van hun klanten: 'toets nu voor de CITO toets, gegarandeerd succes!'.

Het neemt inmiddels naar mijn idee zieke vormen aan. De ziekte in het onderwijs om kinderen de CITO als (toelatings)examen af te nemen. En dat is ontzettend jammer en een devaluatie van de waarde van deze toetsen en de gegevens.

Want ik hecht grote waarde aan de resultaten van de middentoetsen. Het stelt mij als directeur in staat om samen met de intern begeleiders en de leerkrachten een deel van ons onderwijs te evalueren en de voortgang van de kinderen te volgen.
Mijn zeer kundige intern begeleiders zijn in staat om aan de hand van de gegevens kinderen te lezen, signalen van onder andere dyslexie te herkennen en waardevolle trendanalyses van de opbrengsten te maken.

Echter, de wijze waarop scholen, besturen, de inspectie, de media en ouders met de gegevens aan de haal zijn gegaan, leidt tot een ongewenste druk in verband met de afname van deze toetsen bij kinderen. Soms al vanaf vier jaar!

Cito bepaalt te veel denken en handelen
CITO bepaalt, met name in bepaalde periodes van het schooljaar, te veel het denken en handelen in- en buiten de school.

- De leerkracht die bepaalde onderdelen uit het programma nog voor de afname aanbiedt. Anders toets je iets dat ze nog niet aangeboden hebben gekregen.

- De leerkracht die bang is om er op te worden afgerekend, hij oefent de toetsen, is bereid om hier en daar te helpen en in sommige gevallen de resultaten te manipuleren.

- Kinderen, met of zonder faalangst, die zich gerangschikt voelen en onder druk van leerkracht of ouder met zenuwen in het lijf zich aan de toets zetten.

- Ouders die de druk bij hun kind opvoeren, naar huiswerkklassen sturen, dagelijks aan de Squla zetten (en andere niet hier te beschrijven druk- en pressiemiddelen om hun kind 'uit te dagen' voor een goed resultaat).

- Directies die de druk van hun bestuur voelen, besturen de druk van de inspectie, en onder die druk gaan handelen. Rapportages schrijven, verantwoording afleggen, het gezonde verstand naast zich neerleggen en elkaar gegijzeld houden in dit afrekensysteem.

Niet CITO, maar de wijze waarop wij in het onderwijs er mee om zijn gegaan, leidt er toe dat het gezonde verstand ondergeschikt is geworden aan deze toetsen en deze resultaten.

Wij zijn zelf verantwoordelijk
We houden als onderwijs dit zelf in stand door steeds maar weer deze gegevens te benadrukken, door de toets niet als evaluatie-instrument voor ons eigen handelen te gebruiken, maar als examen voor de leerling, leerkracht en school.

En daar zijn we dus, incluis CITO met zijn randproducten, allen debet aan.

Cito haalt zijn oefenproducten van de markt
De oplossing ligt voor de hand:

- CITO haalt zijn oefenproducten van de markt. Een producent van toetsen mag geen oefenmaterialen maken voor diezelfde toetsen, om vervolgens weer de norm aan te passen omdat de toetsen te goed worden gemaakt.

- Leerkrachten kijken niet meer naar wat er wordt getoetst, maar volgen hun leerlijnen zonder aanpassingen. De toetsuitslag zal bevestigen dat het onderdeel nog niet is aangeboden of geleerd, of zal wellicht bevestigen dat het onderdeel niet meer hoeft te worden aangeboden: de kinderen beheersen het al :-) !

- Directies en leerkrachten gebruiken de toetsen om het eigen handelen te evalueren en het lesaanbod voor de komende periode mede te bepalen. Wat hebben de leerlingen nog nodig in hun cognitieve ontwikkeling, en wat beheersen zij al?

- Besturen gebruiken de toetsen enkel en alleen om het gesprek te voeren, en niet om normatieve doelen vast te stellen. Zij zijn nieuwsgierig naar het verhaal van de directeur en bepalen aan de hand daarvan of de schoolleiding voldoende bekwaam is in het onderwijskundig leiderschap.

- Inspecties zien dat scholen adequaat omgaan met hun LVS systeem en handelen meer uit vertrouwen in plaats van uit controle.

- De overheid is alert op belangenverstrengeling. Iedere schijn daarvan zal moeten worden voorkomen. (voormalige) CITO-bestuurders in de Onderwijsraad als adviseur naar de politiek, en CITO-beleidsmakers in de COTAN-commissie. We zouden het niet moeten willen.

- En ouders... zij houden het vertrouwen in hun eigen kind, ongeacht het toetsresultaat. Zij weten immers dat hun kind meer is dan de optelsom van deze resultaten. En zij zijn er van overtuigd dat het geluk van hun kind veel verder gaat dan deze resultaten. Zij kunnen vertrouwen opbouwen in de leerkracht die zijn VO-advies baseert op zoveel meer dan alleen de LVS gegevens en weten dat ook een kind met welke score dan ook, in zijn eigenheid een gelukkig en succesvol leven kan krijgen.

Bekijk hier de samenvatting van dit verhaal in de Cito Toets Lus

Jeroen Goes is schoolleider PO van Werkplaats Kindergemeenschap Kees Boeke in Bilthoven.