Nostalgie

De aandoening kwam aan het licht bij Zwitserse militairen die ver van huis waren. Daarom werd aanvankelijk gedacht dat de koebellen in de Alpen schadelijk waren voor de oren en hersenen. Pas in de laatste dertig jaar heeft nostalgie een meer positieve klank gekregen. Inmiddels is nostalgie een emotie die verwant is aan liefde, trots en vreugde. Nostalgie lijkt op liefde: allebei versterken ze de banden tussen mensen. Op trots, want nostalgie stimuleert positieve gevoelens over jezelf of een ander. En op vreugde door de positieve gevoelens die ze oproept. Nostalgie is ook voor scholen belangrijk, vooral als ze vernieuwen. Scholen hebben een eigen identiteit. Daarmee bedoel ik niet de denominatie die formeel in de boeken staat, maar het typisch eigene van een school. De sfeer die er hangt. De dingen waar je de school aan herkent. Dat wat de school anders maakt dan andere scholen en zorgt dat de één zich er helemaal thuis voelt en de ander z’n heil liever ergens anders zoekt.

Bij die identiteit horen verhalen die mensen elkaar blijven vertellen. Bijvoorbeeld over die ene leraar die zoveel betekende en over het schoolkamp, dat altijd op dezelfde plek werd gehouden. Of over iets dat de school vroeger heeft meegemaakt, zoals een brand, een schandaal of een gewonnen wedstrijd. Bij de identiteit van een school horen ook symbolen. Bijvoorbeeld het gebouw, een lied, die ene deur die al sinds mensenheugenis piept, een beeld of een gedenkteken. Vooral later roepen deze verhalen en symbolen een gevoel van nostalgie op. Nostalgie is als het ware de tijdsdimensie van de identiteit van de school. Ze roept een gevoel van continuïteit op; iets bestond vroeger al en is er nog steeds. En ze zorgt voor een gevoel van verbondenheid, doordat alle mensen die ooit met de school te maken hadden een onuitgesproken ervaring met elkaar delen.

Laten we bij vernieuwing onze verhalen koesteren

Nostalgie geeft een gevoel van veiligheid en continuïteit. En dat is precies wat we zoeken als dingen snel veranderen, zeker als die veranderingen als bedreigend worden ervaren. Het heeft iets paradoxaals: hoe fundamenteler de vernieuwing waar scholen voor staan, hoe belangrijker het is om verhalen en symbolen uit het verleden te koesteren. Zodat we ons met liefde, trots en vreugde verbonden kunnen blijven voelen.

Sietske Waslander is hoogleraar Sociologie. 

Dit artikel verscheen in Didactief, oktober 2017.