Zit je goed?

Eerder besprak ik onderwerpen zoals de negatieve effecten van leerpleinen, klaslawaai/mobieltjes en drukke muren (visueel lawaai). In deze blog richt ik me op hoe zitopstellingen invloed hebben op de interactie tussen leerlingen onderling en met de docent, en hoe dit hun leerprestaties beïnvloedt.

Leerkrachten hebben zeer uiteenlopende ideeën over wat de ideale zitopstelling is. Sommigen prefereren rijen, omdat die de aandacht op hen en op het bord richten, wat de concentratie bevordert. Rijen bieden daarnaast de leerkracht goed overzicht, waardoor het eenvoudiger is om de orde te bewaren. Andere leerkrachten kiezen liever voor clusters, halve cirkels of hoefijzervormen, omdat deze opstellingen oogcontact en interactie tussen leerlingen stimuleren. In hun visie bevorderen deze opstellingen samenwerking en scheppen een gevoel van saamhorigheid, wat bijdraagt aan een ondersteunende leeromgeving waarin leerlingen zich meer met elkaar verbonden voelen.

Maar wat zegt het onderzoek? Rachel Wannarka en Kathy Ruhl voerden in 2008 een systematische review uit van acht empirische studies naar de invloed van verschillende zitopstellingen op het gedrag en de prestaties van leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs. Zij concludeerden dat er niet één beste opstelling is, maar dat de effectiviteit van een zitopstelling sterk afhangt van de aard van de leertaken.

Voor taken die concentratie en focus vereisen, zoals zelfstandig werk, zijn rijen het meest effectief. Ze verminderen afleiding, bevorderen taakgericht gedrag en helpen leerlingen om beter de instructies van de leerkracht te volgen. Leerlingen steken vaker hun hand op bij vragen en praten minder zonder toestemming. Dit geldt in het bijzonder voor ‘drukke leerlingen’ die snel afgeleid zijn. Voor deze groep leidt een opstelling in rijen vaak tot een aanzienlijke verbetering in taakgericht gedrag en leerresultaten.

Bij opdrachten die samenwerking vereisen, zoals brainstormen, discussies of groepswerk, zijn clusters of halve cirkels juist beter. Deze opstellingen bevorderen communicatie en maken het eenvoudiger voor leerlingen om met elkaar en met de docent in interactie te gaan. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat leerlingen in een halve cirkel vaker vragen stellen aan de docent dan leerlingen die in rijen zitten, wat de betrokkenheid vergroot.

De studie liet ook zien dat rijen een opvallend positief effect hebben op drukke leerlingen tijdens zelfstandig werk. Bij deze leerlingen leidde de opstelling tot een duidelijke toename in taakgericht gedrag en een afname van niet-taakgericht gedrag, zoals ongeoorloofd praten of rondlopen zonder toestemming. Wannarka en Ruhl beschrijven dat deze effecten soms zelfs zeer groot kunnen zijn. Deze gedragsverbetering verlaagt niet alleen de stress bij leerlingen zelf, maar ook bij docenten, omdat het managen van afleidend gedrag minder uitdagend wordt.

Wat betekent dit voor de praktijk? De sleutel is om de zitopstelling af te stemmen op de taak. Voor zelfstandig werk zijn rijen ideaal, omdat ze afleidingen verminderen en het gemakkelijker maken om niet-taakgericht gedrag te signaleren. Voor samenwerkingsopdrachten, zoals brainstormsessies, zijn clusters of halve cirkels geschikter, omdat ze interactie en samenwerking stimuleren.

Het afstemmen van de zitopstelling op de leertaken helpt om druk gedrag te voorkomen, de tijd die aan taken wordt besteed te maximaliseren en positieve leerresultaten te bevorderen. Dit is met name waardevol in inclusieve klassen, waar leerlingen met diverse gedrags- en leerbehoeften samenkomen.

Kortom, er bestaat geen universeel perfecte zitopstelling. De beste keuze hangt af van de taak en het gewenste gedrag. Leerkrachten doen er goed aan bewust na te denken over wat zij willen bereiken en de zitopstelling hierop aan te passen om de betrokkenheid en het succes van hun leerlingen te vergroten.

Wannarka, R., & Ruhl, K. (2008). Seating arrangements that promote positive academic and behavioural outcomes: A review of empirical research. Support for Learning, 23(2), 89-93.