Schaakmat

De inzet van computers in het onderwijs, het vermeende vlaggenschip van de huidige onderwijsvernieuwingen, blijkt voorlopig geen of negatieve effecten te hebben op de resultaten van leerlingen. Dat roept de nodige vragen op en daar mag dus wel een mooi onderzoeksprogramma op worden gezet.

Het is weer een waarschuwing voor allerlei gelovigen die denken met een paar losse kreten zoals 'ict', 'creativiteit' en 'samenwerking' de basis voor goed onderwijs te kunnen leggen in deze inmiddels snel vorderende eeuw. Merkwaardig genoeg stapelt de evidentie zich op dat een der oudste spelen ter wereld wél een prima basis legt voor goed onderwijs. Ik heb het hier over het schaakspel, dat ook in Nederland – tegen alle verwachtingen in – de kinderen weer in toenemende mate blijkt aan te spreken.

De laatste jaren is het schaken diep doorgedrongen in de curricula van onder andere Paraguay, Armenië, Hongarije en Turkije dankzij verplichting of aanmoediging door de overheid. Ook is er in diverse staten in de VS, in Australië en Engeland veel druk om het schaken een vaste plaats in het onderwijs te geven. Dat is begrijpelijk als je beseft dat schaken een soort wondermiddel is voor de ontwikkeling van kinderen. Schakende kinderen gaan sterk vooruit in rekenen en soms – merkwaardig genoeg – taal. Het geheugen wordt getraind, en concentratie, observatievermogen en abstract denken ontwikkelen zich beter dan bij niet-schakertjes.

Een probleem bij het interpreteren van onderzoeken op dit terrein was altijd 'de zelfselectie'. Vaak zijn het vooral bovenpresterende kinderen die schaken leuk vinden en die dus ook wel zonder schaken goed zouden presteren. Enkele nieuwe onderzoeken lossen dit probleem op. In Engeland kregen in veertien scholen alle kinderen in groep 4 een jaar schaakles. Ze scoorden daarna significant beter op de onderzochte domeinen rekenen, ruimtelijk inzicht, logisch denken en probleemoplossend vermogen dan kinderen in vergelijkbare scholen zonder schaakles.

In de Duitse stad Trier werd in een basisschool in alle klassen één uur schaakles per week ingevoerd. Een vergelijkbare basisschool diende als controlegroep. In de schaakschool bleek na enkele jaren een verbetering van de concentratie, prestatiemotivatie en zelfs sociale vaardigheden. Alleen bij spelling deden de leerlingen het niet beter.

Het lijkt me niet verstandig om op grond van deze gegevens kinderen die schaken niet leuk vinden, deze sport door de strot te duwen. Maar het is wel een optie waar scholen gebruik van kunnen maken.