Het precariaat

Steeds meer hoog opgeleide jongeren en sinds kort ook ouderen maken er deel van uit; zij kunnen geen baan vinden en verrichten vaak onderbetaald werk op losse basis. De verwachting is dat het precariaat snel zal groeien. Grote bedrijven willen af van het merendeel van hun medewerkers met een vaste aanstelling. Ze willen een kleine kernbezetting aanvullen met
zzp’ers. Dat bespaart kosten en leidt ook nog tot kwaliteitsverbetering. Maar de onzekerheid van de flexibel in te zetten arbeidskrachten wordt enorm groot.

De positie van het onderwijs verandert door deze ontwikkeling. Het halen van hoge onderwijskwalificaties is geen garantie meer voor een hoog inkomen en een vaste baan. In landen als Spanje en Griekenland komt 40 procent van de universitair afgestudeerden nu al niet verder dan ongeschoold werk. Volgens sommige sociologen wordt de ontwikkeling van het precariaat mede gestimuleerd doordat het onderwijs steeds meer kenmerken van een markt vertoont. Het onderwijs wordt als marktpartij gedwongen een aanbod te scheppen dat past bij de vraag, los van de kwaliteit of de maatschappelijke relevantie. Het gaat niet meer om de vraag of je iets zinnigs leert, maar om het halen van zoveel mogelijk certificaten, ook al zijn die verder zonder betekenis. Guy Standing ziet een parallel met de oude Sovjet-grap waarbij de arbeider zegt, ‘zij doen alsof ze ons betalen, wij doen alsof we werken.’ Voor het onderwijs geldt dan ‘zij doen alsof ze ons onderwijzen, wij doen alsof we leren.’

Het is nog niet zo eenvoudig om te bedenken hoe je als school met de toekomstige onzekerheid van de huidige leerlingen en studenten moet omgaan. Moeten we een weg vinden om kinderen voor te bereiden op het omgaan met deze onzekerheid en daarmee eigenlijk deze onsociale ontwikkeling accepteren? Of moeten we weer eens het klassieke Duitse begrip Bildung in het onderwijs centraal stellen, om via brede vorming tegenwicht te bieden? Want het precariaat is een voedingsbodem voor extremisme en populisme. De analisten zijn er nog niet uit en ik ook niet. Maar het is goed om hier vast eens over na te denken. Want dat we heel wat te stellen krijgen met het precariaat, dat is wel zeker.

Dit artikel verscheen in Didactief, maart 2013.