Wat ik heb geleerd van systeemdenken

Ongeveer twee jaar geleden ben ik begonnen als onderzoeker bij het ICLON om de effectiviteit te onderzoeken van de educatieve minor als instrument om bètastudenten te trekken voor het leraarschap. Ik ben zelf gepromoveerd in de chemie en na gewerkt te hebben in de levensmiddelenindustrie heb ik tien jaar geleden een carrièreswitch gemaakt naar het onderwijs. Als oriëntatie op de educatieve minor ben ik begonnen met het verzamelen van allerlei beschikbare informatie: rapporten over de educatieve minor en de academische lerarenopleiding, interviews met studenten en lerarenopleiders, instroomcijfers van de relevante bètastudies, de educatieve minor en master. Al deze data zijn samengevat in een diagram met daarin de instroom van bètastudenten in de educatieve minor en de doorstroom naar de educatieve master, en alle mogelijke problemen en belemmeringen per fase.

Nadat ik door Fred Janssen werd geattendeerd op systeemdenken, ben ik de boeken The Fifth Discipline van Peter Senge (2006) en Thinking in Systems van Donella Meadows (2009) gaan lezen, en ik realiseerde me dat mijn initiële probleemanalyse van de educatieve minor overeenkwam met de aanpak van het systeemdenken. Sinds de ontwikkeling in de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw is het systeemdenken meer een managementstrategie dan een onderzoeksmethodologie geworden. Systeemdenken adresseert complexe problemen door niet alleen te kijken naar de verschillende elementen van een systeem maar vooral naar de onderlinge relaties en het langetermijngedrag. Door het gedrag van een systeem te begrijpen kun je hefbomen, kleine interventies met grote effecten, identificeren.

Ik denk dat systeemdenken een waardevolle aanpak is voor onderwijsonderzoek in het algemeen, en zeker bij onderzoek naar interventies. Onderwijs gaat altijd over complexe systemen met veel belanghebbenden, er vinden veel interacties plaats en onderwijs heeft allerlei functies. Ook wanneer een onderzoeker allerlei complexe en uiteenlopende data heeft verzameld, kan de systeembenadering helpen om resultaten te integreren in het relevante onderwijssysteem en betekenisvolle relaties en veranderingspatronen te identificeren. Als het gaat om duurzaamheid van interventies, beschrijft het systeemdenken een hiërarchie van hefbomen van zwak tot sterk, wat nuttig kan zijn bij het beoordelen of kiezen van interventies.

Wat ik persoonlijk nog waardevoller vond aan systeemdenken, is dat het me een denkkader gaf voor het oplossen van complexe problemen in het algemeen en het lerarentekort in het bijzonder. In Nederland stijgt de instroom van studenten in de bètastudies al tien jaar, terwijl de instroom in de lerarenopleidingen gedurende die periode constant bleef. Er lijkt dus geen enkel effect te zijn van de huidige interventies, zoals de educatieve minor. Het systeemdenken noemt dit het "shifting the burden” archetype, dat wil zeggen dat interventies alleen gericht zijn op symptomen van het probleem in plaats van het bieden van structurele oplossingen voor fundamentele problemen. Wat is dan een fundamenteel probleem van de academische lerarenopleiding in Nederland? Voor toelating tot de academische lerarenopleiding moet je eerst een bètastudie afronden, maar bètastudenten raken niet vanzelf geïnteresseerd in het leraarschap. Een structurele oplossing is om de interesse van bètastudenten voor het leraarschap te vergroten. Het systeemdenken heeft mij geleerd dat complexe problemen meestal geen eenvoudige, kortetermijnoplossingen hebben en dat structurele oplossingen voor fundamentele problemen een langetermijnvisie en breed draagvlak binnen een organisatie vereisen.

Deze blog verscheen origineel hier (https://researchblog.iclon.nl/what-i-learned-from-systems-thinking-alma-kuijpers/) op 29 oktober 2018 en is door de auteur vertaald.

Bronnen

Meadows, D. H. (2009). Thinking in systems – a primer (Ed. D. Wright). London: Earthscan
Senge, P. M. (2006). The fifth discipline – the art and practice of the learning organization. New York: Currency Doubleday.