Waar komt het concept onderwijsbehoeften eigenlijk vandaan? En verstaat iedereen er hetzelfde onder? Deze vraag van onderwijskundecollega’s van de CHE-pabo aan het lectoraat ‘Talenten en opbrengsten’ was voor mij aanleiding tot een literatuurverkenning. Die maakte duidelijk dat het concept onderwijsbehoeften hoofdzakelijk gekoppeld is aan het gedachtegoed van Pameijer en het Handelingsgericht Werken (Pameijer, Van Beukering & De Lange, 2009). De Engelse variant educational needs komt bijna uitsluitend voor in de combinatie special educational needs. Dat doet de vraag rijzen of het bij onderwijsbehoeften misschien om een typisch Nederlands verschijnsel zou gaan.
Wat opvalt in de literatuur is dat het bij onderwijsbehoeften snel gaat om hoe je deze achterhaalt en wat je ermee kunt. Over de achtergrond van de term is in de literatuur niets te vinden, treffers voor ‘philosophy of educational needs’, ‘achtergrond van onderwijsbehoeften’ of ‘denken in termen van onderwijsbehoeften’ zijn er niet.
Bij Pameijer e.a. (2009, pp.7, 16) vinden we onderwijsbehoeften omschreven als het wenselijke aanbod: wat heeft een leerling volgens de leraar nodig om een bepaald doel te behalen? Ettekoven en Hooiveld (2010, p.92) leggen een ander accent: de onderwijsbehoefte van leerlingen is een eigen behoefte voor wat ze willen leren (de inhoudelijke component) en hoe ze willen leren (de procesmatige component). In beide visies wordt benadrukt dat onderwijsbehoeften van toepassing zijn op alle leerlingen, en niet alleen op de special-needskinderen. Er wordt dan ook niet gedacht in termen van labels: verschillende kinderen met eenzelfde label kunnen uiteenlopende onderwijsbehoeften hebben, en kinderen met verschillende labels hebben wellicht overeenkomstige onderwijsbehoeften.
In een onderzoek van Ellen Aanen (Aanen & Bulterman, 2013) werd aangesloten bij de definitie van Ettekoven en Hooiveld: wat geven leerlingen zelf aan onderwijsbehoeften aan? Dit leverde soms verrassende uitkomsten op, maar kinderen bleken het ook lastig te vinden om aan te geven wat en hoe ze zouden willen leren, of ze overschatten zichzelf (‘ik kan het wel zonder verlengde instructie’).
Een onderzoek van Henk Rietdijk naar rekenonderwijs (Rietdijk, Cozijnsen & Bulterman, 2014) ging juist uit van de definitie van Pameijer: wat heeft een leerling nodig om een bepaald doel te behalen? Daarbij werd onder andere gelet op het handelingsniveau van de leerlingen (informeel handelen, concreet voorstellen, abstract voorstellen of formeel handelen). Ook konden leerlingen via een proeftoets zien wat ze beheersten en wat nog niet, en konden ze eigen leerdoelen stellen.
Uit de omschrijvingen van het concept onderwijsbehoeften en uit de onderzoeken ernaar blijkt dat er bij de benadering van onderwijsbehoeften zowel ruimte is om vanuit de doelen te denken (wat zijn voor deze leerling gewenste vervolgstappen) als vanuit de leerling (wat zijn de leervoorkeuren van de leerling). De term onderwijsbehoeften roept bij sommigen op dat de stem van de leerling doorslaggevend zou moeten zijn. Misschien geeft de benaming onderwijsvragen beter aan waar het om gaat: zowel denken in termen van gewenste vervolgstappen (waar de leerling zelf misschien niet op zou komen) als in termen van wat de leerling zelf wil.
Jan Kaldeway, associate lector opleiding leraar basisonderwijs, Christelijke Hogeschool Ede
Pameijer, N., Van Beukering, T., & De Lange, S. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Leuven: Acco.
Ettekoven, S., & Hooiveld, J. (2010). Leren en onderwijzen. Groningen: Noordhoff.
Aanen-Zilvold, E., & Bulterman-Bos, J. (2013). Identificatie van onderwijsbehoeften met behulp van kindgesprekken. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 52, 57-66.
Rietdijk, H., Cozijnsen, E., & Bulterman, J. (2014). Rekenen in een combinatieklas. Recht doen aan onderwijsbehoeften. Volgens Bartjens, 33(4), 34-37.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
