Steeds meer scholen kiezen voor thematisch werken, waarbij je als leraar de lesstof vakoverstijgend aanbiedt. Daarbij staat de opbouw van kennis centraal. Want hoe meer leerlingen weten, hoe complexere dingen ze kunnen begrijpen (Ros, 2021; Witherby & Carpenter, 2022). Maar het kan voor kinderen best lastig zijn om nieuwe informatie te ordenen en onthouden en samenhang te ontdekken, zeker wanneer lessen en activiteiten over een langere periode verspreid zijn. Daarvoor heb je een doordacht, thematisch ontwerp nodig op basis van je curriculum (Kim et al., 2023). Dat ontwerp kun je vervolgens gebruiken als raamwerk bij de uitvoering van een thema. De uitdaging is daarbij om leerlingen niet alleen losse feiten te leren, maar ook verbindingen te laten leggen en samenhang te laten zien. Een kennismuur kan daarbij helpen.
Veel scholen die werken met kennisrijke thema’s, gebruiken kennismuren: overzichten van de kennis die een klas heeft opgebouwd tijdens een aantal lessen of thema. Met begrippen, afbeeldingen, diagrammen en voorbeelden kun je nieuwe informatie uit de lessen verbinden met (persoonlijke) voorkennis van leerlingen. Voorkennis is hierbij enorm belangrijk, omdat deze als een ‘kapstok’ dient om nieuwe kennis aan op te hangen (Ausubel, 1960).
In onderstaande figuur zie je hoe je kennis kunt opbouwen met verbindingslijnen die de onderlinge relaties laten zien. Zo krijg je een levende ‘kaart’ van het thema. Deze kenniskaartjes komen vervolgens samen op de kennismuur van jouw klas. Kies daarvoor het liefst een plek achterin je lokaal, waar de kennismuur voor zo min mogelijk afleiding zorgt (Fisher et al., 2014).
Het succes van een kennismuur valt of staat met jou als leraar. Jij zult leerlingen moeten helpen om de schema’s op de muur op de juiste manier te gebruiken. Zoals onderstaand model laat zien, is het belangrijk om leerlingen in interactie te brengen met de kennis. Er zijn verschillende manieren waarop je dat kunt doen.
Allereerst is het belangrijk dat je leerlingen helpt om relaties te leggen tussen stukjes informatie (Reif, 2008). Een kennismuur helpt om structuur aan te brengen in de verschillende onderwerpen van een thema. Door structuren visueel te maken, maak je ze expliciet en bespreekbaar voor je klas. Je bespreekt waarom dingen wel of niet met elkaar te maken hebben en kenniseenheden wel of niet bij elkaar horen.
Naast de drie structuren uit onderstaande figuur (lijst/volgorde, associatief netwerk en hiërarchie (Reif, 2008)), kun je nog veel meer vormen en varianten gebruiken. Denk aan oorzaak-gevolg structuren (bij een verhaal) of chronologische structuren (bij een tijdlijn).
Je klas heeft vaak wel expliciete instructie nodig over de structuren die je aanbrengt op de kennismuur. Leerlingen die namelijk nog nooit met een bepaalde structuur hebben gewerkt, moeten deze eerste leren begrijpen en daarmee oefenen. Dit begint al bij jonge leerlingen met de simpele vraag: “Waarom staat hier een lijn tussen kat en hond?” Bij oudere leerlingen kun je complexere structuren expliciet introduceren: “In welke volgorde vonden deze gebeurtenissen plaats?” “Wat is de oorzaak en wat is het gevolg?”
Uit onderzoek weten we hoe belangrijk het is om leerstof te herhalen (bijvoorbeeld Coe, 2019). Een kennismuur kan je helpen om dat regelmatig te doen. Daarbij gaat het niet alleen om het ophalen van feiten en concepten, maar ook om leerlingen te stimuleren nieuwe verbanden te leggen. Hiervoor kun je in lessen veel kleine herhalingsopdrachten opnemen, waarbij leerlingen stukjes kennis van de kennismuur moeten gebruiken. Dek bijvoorbeeld een stukje van de kennismuur af na een pauze en vraag leerlingen bij binnenkomst op hun wisbordje te schrijven welke kennis er ontbreekt op de kennismuur. Of haal een aantal kenniskaartjes van je muur en vraag leerlingen te bepalen waar ze weer zouden moeten terug hangen en waarom.
Hoewel het herhalen van kennis heel belangrijk is, moeten we oppassen dat dit niet enkel blijft bij feiten en weetjes (“Wat is de hoofdstad van …?”, “Wat is een organisme?”) (Coe, 2019). Probeer je leerlingen daarom te stimuleren hun eigen woorden te gebruiken om de kennis uit te leggen en zelf nieuwe kennis te verbinden met wat ze al weten (Mayer & Fiorella, 2015). Je kunt denken aan opdrachten waarbij je klas nieuwe kennis moet manipuleren, reorganiseren en integreren met hun voorkennis. Daag kinderen bijvoorbeeld uit om zelf een nieuwe verbinding te vinden op de kennismuur, en laat ze die in tweetallen aan elkaar uitleggen. Ook kan je verwerkingsopdrachten geven waarbij leerlingen gebruik moeten maken van de kennismuur, zoals een schrijfopdracht uit de taalmethode waarbij leerlingen minimaal 4 kenniskaartjes van de kennismuur moeten gebruiken. Dit helpt niet alleen de kennis te herhalen en kennis met elkaar te integreren, maar ook om lessen uit de methode met het thema te verbinden.
Als je wilt dat je leerlingen samenhang ontdekken, zul je kennis dus op verschillende manieren moeten organiseren. Een kennismuur is een interactief instrument om de levende en groeiende kennisopbouw inzichtelijk te maken. Leerlingen zien een thema zo niet alleen zien als een reeks feiten, maar ontdekken de structuur en grotere verbanden.
Dat gaat echter niet vanzelf. Een kennismuur bouwen vraagt een doelgerichte aanpak waarbij je als leraar interactie, herhaling en verwerking organiseert. Je bent in wezen een architect die leerlingen helpt om te bouwen aan een thema dat ze nooit meer zullen vergeten.
Alex Koks is curriculumontwikkelaar bij Academica University of Applied Sciences.
Ausubel, D. P. (1960). The use of advance organizers in the learning and retention of meaningful verbal material. Journal of Educational Psychology, 51(5), 267.
Coe, R. (2019). EEF Blog: Does research on ‘retrieval practice’ translate into classroom practice? https://educationendowmentfoundation.org.uk/news/does-research-on-retrieval-practice-translate-into-classroom-practice
Fisher, A. V, Godwin, K. E., & Seltman, H. (2014). Visual environment, attention allocation, and learning in young children: When too much of a good thing may be bad. Psychological Science, 25(7), 1362–1370.
Kim, J. S., Burkhauser, M. A., Relyea, J. E., Gilbert, J. B., Scherer, E., Fitzgerald, J., Mosher, D., & McIntyre, J. (2023). A longitudinal randomized trial of a sustained content literacy intervention from first to second grade: Transfer effects on students’ reading comprehension. Journal of Educational Psychology, 115(1), 73.
Mayer, R. E., & Fiorella, L. (2015). Learning as a generative activity. Eight learning strategies that promote understanding. Cambridge University Press.
Reif, F. (2008). Applying cognitive science to education: Thinking and learning in scientific and other complex domains. MIT press.
Ros, B. (2021, September 9). Didactief | Handel met voorkennis. https://didactiefonline.nl/artikel/handel-met-voorkennis
Witherby, A. E., & Carpenter, S. K. (2022). The rich-get-richer effect: Prior knowledge predicts new learning of domain-relevant information. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 48(4), 483.
1 Zet kennis voorop
2 Gaten dichten met kennis
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
