Brugklassers verschillen al in steun voor democratie

Het Adolescentenpanel Democratische Kernwaarden en Schoolloopbanen (ADKS) van de Universiteit van Amsterdam ondervroeg 2500 eerstejaars leerlingen op een vijftigtal scholen in Nederland. Brugklassers blijken over het algemeen de principes van de democratie te ondersteunen. Het merendeel van de ondervraagde jongeren is voorstander van parlement en referenda. Ook onderschrijft een zeer groot deel de scheiding der machten: de premier moet het oordeel van de rechter volgen, en mag onwelgevallige rechters niet ontslaan. Ook de bereidheid om te gaan stemmen is groot onder brugpiepers. Maar liefst 77 procent zegt waarschijnlijk of zeker te zullen gaan stemmen zodra zij achttien jaar oud zijn.

Net als onder volwassenen is het vertrouwen in politici onder brugklassers niet bijzonder hoog: maar de helft heeft vertrouwen in politici. Dat is aanzienlijk minder dan het vertrouwen in dokters, het leger, politieagenten, en rechters.

Er blijken wel – zoals ook groot internationaal burgerschapsonderzoek al aantoonde - grote verschillen in steun voor democratische waarden, opvattingen over burgerschap, politiek vertrouwen, politieke interesse en politieke kennis tussen leerlingen. Met name vmbo- en vwo-leerlingen verschillen aanzienlijk. Al in de brugklas onderschrijven vwo’ers de democratie sterker, hebben zij meer interesse en politiek zelfvertrouwen, en zijn zij aanzienlijk sterker geneigd later te gaan stemmen.

Dat is opmerkelijk, zeggen de onderzoekers. Deze opleidingskloof wordt onder volwassenen al langer waargenomen. Blijkbaar is deze al aanwezig bij leerlingen die net aan het vo beginnen. Dit suggereert dat de opleidingsverschillen tussen leerlingen deels voortkomen uit de structurele positie in de samenleving. In vervolgonderzoek zal het ADKS-project zich richten op de vraag of deze opleidingskloof gedurende het voortgezet onderwijs kleiner of juist groter wordt, en welke rol de school daarbij speelt.

Democratie kent allerhande botsende normen, zoals het dilemma tussen meerderheidsbesluitvorming en minderheidsrechten. Uit dit onderzoek blijkt dat de meeste brugklassers een voorkeur hebben voor besluitvorming op basis van consensus. Zelfs als er maar een kleine minderheid van de bevolking (20%) tegen een besluit over een wet zou zijn, pleit ruim zestig procent van de leerlingen nog voor een gezamenlijke oplossing. Ze houden dus rekening met de belangen van de minderheid. Zo is de steun voor consensus (ten opzichte van een besluit door de meerderheid) groter wanneer het onderwerp van de wet belangrijk is voor de minderheid, als de minderheid meer verstand heeft van het onderwerp, als zij het zelf eens zijn met de minderheid, of als het besluit van de meerderheid nadelig zal zijn voor de minderheid.

Ruim tachtig procent van de brugklassers vindt dat mensen in Nederland dezelfde rechten en plichten moeten hebben. Wel maken zij daarbij een onderscheid tussen verschillende groepen. Zo vinden leerlingen dat het stemrecht niet zomaar mag worden ingeperkt. Maar die afwijzing is stelliger als het gaat over vrouwen, homoseksuelen of mensen die niet in God geloven, dan over mensen die niet in Nederland zijn geboren, weinig verstand hebben van politiek of een lage opleiding hebben.

De brugklassers vinden vrijheid van meningsuiting belangrijker dan volwassenen over het algemeen. Zij vinden echter ook dat deze grenzen heeft, namelijk wanneer andere groepen zich daar gekwetst of gediscrimineerd door kunnen voelen. Vooral meisjes en leerlingen met een migratieachtergrond zijn zich daarvan bewust. Zij zijn bijvoorbeeld minder voorstander van het maken van grappen over geloof of cultuur dan jongens en leerlingen zonder migratieachtergrond.

Het ADKS is een nieuw meerjarig onderzoeksproject naar de ontwikkeling van democratische waarden onder leerlingen in het voortgezet onderwijs.

Het gehele rapport is te vinden via adks.nl/2019/10/25/adks-rapport-democratische-kernwaarden-vo1/.