Bewezen effectief is niet altijd de oplossing

De afgelopen tijd is er steeds meer aandacht voor het gebruik van bewezen effectieve aanpakken in het onderwijs, mede door het Nationaal Programma Onderwijs en het kansenbeleid. Ook de nieuwste ‘Staat van het Onderwijs’ moedigt het gebruik van bewezen effectieve aanpakken aan. De Inspectie schrijft hierin dat deze kunnen helpen bij het aanpakken van kansenongelijkheid en het op de rit krijgen van de taal-, reken-, en burgerschapscompetenties (de zogenoemde basisvaardigheden).

Het predicaat ‘bewezen effectief’ wekt echter onterecht de indruk dat deze aanpakken altijd en in elke context zullen werken. De effectiviteit van aanpakken wordt echter bepaald na onderzoek in bepaalde scholen, met een bepaalde groep leerlingen, onder bepaalde omstandigheden. Doordat leerlingen, scholen en hun uitdagingen doorgaans sterk verschillen, kun je niet zomaar stellen dat een aanpak die in de ene context effectief bevonden werd, ook zal werken in een totaal andere context. In plaats van ‘bewezen effectief’  kunnen we daarom beter spreken van ‘kansrijk’: er is een goede kans dat het werkt, maar er is geen garantie.

De kansrijke aanpakken hebben vooral kans van slagen wanneer deze ook daadwerkelijk aansluiten op dat ene probleem of die ene uitdaging waar je als school tegen aanloopt. Een paracetamol helpt bij hoofdpijn, maar gaat een gebroken arm niet rechtzetten. Tutoring – doorgaans zeer kansrijk  – is geen oplossing voor leesproblemen, wanneer het echte probleem is dat een kind thuis geen bed heeft en daardoor doodmoe in de klas zit.

Daarnaast valt of staat het succes met de manier waarop je de aanpak uitvoert. Ook de meest kansrijke interventies halen weinig uit wanneer deze niet goed uitgevoerd worden. Zo kan een potentieel goede aanpak onterecht de prullenbak in gaan, na het uitblijven van gewenste resultaten. Of andersom, je investeert tijd en geld in het doorzetten van een aanpak die niet tot een oplossing leidt.

Daarom zijn monitoring en evaluatie zo belangrijk. Om te bepalen of een aanpak daadwerkelijk zijn vruchten afwerpt, zul je de doelen continu in de gaten moeten houden. Verbeteren de leesvaardigheden van de leerling na het inzetten van tutoring? Zo niet, dan is het aan te raden om terug naar de tekentafel te gaan, om te zien waar het aan ligt. Misschien zijn de randvoorwaarden niet op orde of paste de interventie niet helemaal bij wat de leerling nodig had. Of vraagt jouw context om net een andere uitvoering? Bijvoorbeeld, misschien werkt de tutoring niet, omdat deze in een druk lokaal wordt gegeven waardoor de leerling zich niet kan concentreren. Of gebruikt de tutor teksten met een te hoog of juist te laag niveau voor de leerling.  

Het is dus belangrijk om goed in kaart te brengen wat het probleem is, om te bepalen welke aanpak hier echt goed op aansluit. Vervolgens moet bij het toepassen van de aanpak oog zijn voor de randvoorwaarden voor een effectieve uitvoering. Welke materialen zijn er bijvoorbeeld nodig, en wie moeten er allemaal bij betrokken worden? Ook is het van belang te bedenken hoe je waarborgt dat de aanpak goed wordt uitgevoerd. Moet een leerkracht dit doen, of kan ook een onderwijsassistent of vrijwilliger worden ingezet? Vraagt effectieve uitvoering van de aanpak om kennis van een bepaalde methode? Je kunt daarnaast van tevoren bedenken hoe je gaat bijhouden of er vooruitgang is, zodat je tijdig kan bijstellen. Alleen met die scherpe blik kunnen we ‘bewezen effectieve’ aanpakken echt effectief inzetten.

Sanne van Wetten (1986) is senior researcher bij het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht.

Verder lezen:

Korthals, R., Stolp, T., Breuer, T. Naaijkens, E. & Bootsma, M. (2021). Praktijkkaart: Probleemverkenning en doelstelling. Maastricht: Education Lab Netherlands.

Van Wetten, S., Breuer, T., Stolp, Naaijkens, E. & Bootsma, M. (2021). Praktijkaart: Kiezen voor een aanpak. Maastricht: Education Lab Netherlands.

Korthals, R., Stolp, T., Van Wetten, S., Breuer, T. Naaijkens, E. & Bootsma, M. (2021). Praktijkkaart: Monitoren en Evalueren. Maastricht: Education Lab Netherlands.