10 tips voor afstandsonderwijs

Wat we weten uit tijden van voor-COVID-19

De laatste twee decennia werden gekenmerkt door een sterke groei van het gebruik van technologie in het onderwijs. Virtuele leeromgevingen, simulaties, games en gamification, virtuele experimenten, visualisatie van complexe modellen en communicatie- en samenwerkingstools, zoals e-mail, elektronische forums en instant messaging-systemen vonden hun weg naar de klas. Door de maatregelen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan, zijn scholen noodgedwongen direct overgestapt naar lesgeven en leren op afstand. En ook nu het middelbaar onderwijs deels weer naar school gaat, zal er nog veel op afstand gebeuren. Wat kunnen we leren van twintig jaar onderzoek naar technologie in het onderwijs? 10 tips voor afstandsonderwijs.
 

1.Focus op de leerling, niet op lesgeven

Leerlingen verschillen in hun leerbehoeften, voorkeuren en motivatie. Onderwijs moet alle leerlingen een kans bieden om te leren, ongeacht hun bekwaamheid en sociale, culturele, economische en taal-achtergrond. Het is belangrijk om de behoefte van leerlingen aan vrijheid en ondersteuning te kennen om het onderwijs af te stemmen op wat ze nodig hebben.

• Begeleid leerlingen bij het leren in plaats van online kennis over te dragen.

2.Deel sturing van leeractiviteiten met leerlingen

Bij online leren voelen veel leerlingen zich verloren omdat ze niet weten hoe ze hun eigen leertraject moeten sturen. Maar met sturing van de leraar zijn veel leerlingen niet gemotiveerd om te leren. Gedeelde sturing betekent dat leerlingen de vrijheid hebben om tempo, volgorde, tijdverdeling, oefenen en beoordelen te bepalen binnen de grenzen die door de leraar zijn bepaald.

• Hoe meer intrinsiek gemotiveerd leerlingen zijn, hoe meer ze in staat zijn hun leerproces te sturen.

3.Leer leerlingen hoe ze moeten leren

Zelfregulering lijkt van cruciaal belang bij online leren, maar veel leerlingen hebben moeite met het reguleren van hun eigen leeractiviteiten. De ontwikkeling van zelfregulering is vaak geen doel van het onderwijs. En als dat wel zo is, dan zijn leraren vooral gericht op de fase van het voorbereiden van leeractiviteiten (plannen en keuzes maken) en minder op zelfregulatie tijdens en na het leren.

• Geef onderwijs en feedback over hoe leerlingen hun eigen leerprocessen kunnen monitoren, beoordelen en bijstellen.

4.Stimuleer reflectie

Adaptieve software wordt regelmatig gebruikt om leerlingen te ondersteunen bij het oefenen met bijvoorbeeld taal- en rekenvaardigheden. Maar leren gebeurt niet zozeer door uitgebreid te oefenen, maar omdat leerlingen informatie analyseren en verfijnen en hun eerste ideeën bekritiseren, evalueren en bijstellen. Leerlingen geven 'betekenis' aan wat ze leren en daarvoor is reflectie nodig. Met andere woorden:

• Moedig leerlingen aan te reflecteren op wat ze hebben gedaan en gepresteerd.

5.Bevorder actief leren

Leerlingen moeten actief kennis opbouwen door nieuwe informatie en ervaringen te integreren in wat ze al weten, en daarmee hun voorkennis te herzien en anders te interpreteren. Leerlingen moeten ‘handelen aan kennis’ om het zich eigen te maken.

• Erken afstandsonderwijs als middel voor kennisconstructie en onderzoek, in plaats van als middel om kennis over te dragen.

6.Situeer het leren in de belevingswereld van leerlingen

Leren gebeurt alleen wanneer leerlingen nieuwe informatie op een zinvolle manier verwerken die past bij hun eigen referentiekaders. Geïnteresseerde leerlingen stellen zich kritisch op ten aanzien van wat ze al weten en ontwikkelen een beter begrip door voorkennis en nieuwe informatie te integreren. Bij afstandsonderwijs vanuit huis is de connectie met hun belevingswereld nog duidelijker.

• Maak verbinding met leerlingen en plaats het onderwijs in hun belevingswereld.

7.Stimuleer sociale interactie

Betekenis geven komt door interactie met anderen - leraren, collega's, vrienden, ouders, familie en kennissen – door ideeën uit te leggen, te verdedigen, te bespreken en te beoordelen en de ideeën van anderen te bekritiseren, te bevragen en te begrijpen. Sociale interactie is een cruciaal onderdeel van gesitueerd leren – leerlingen maken onderdeel uit van een gemeenschap met bepaalde opvattingen en manieren van interactie.

• Stimuleer sociale interactie opdat leerlingen betekenis geven aan wat zij leren en om hen deel te laten nemen aan de gemeenschap.

8.Op elkaar afstemmen van lesgeven, toetsen, materialen en tools

Onderwijs, leeractiviteiten, beoordelingen, materialen en hulpmiddelen moeten op elkaar zijn afgestemd om de gestelde leerdoelen te bereiken. Hoe meer deze op elkaar zijn afgestemd, hoe meer leerlingen hun leeractiviteiten gericht inzetten om de leerdoelen te bereiken.

• Onderwijs, materialen en hulpmiddelen moeten op elkaar zijn afgestemd om gericht leeractiviteiten van leerlingen te ondersteunen.

9.Deel met collega's

Veel evaluaties van technologie in het onderwijs tonen aan dat hoe meer interventies schoolbreed worden uitgevoerd, hoe meer leraren hierbij betrokken zijn en hoe effectiever deze zijn. Leerlingen worden op dezelfde manier benaderd door alle leraren, in alle klassen en in alle schoolvakken, wat de leereffecten van elk versterkt.

• Deel je onderwijs met collega's en des te effectiever zal dat van jou zijn!

10.Verken nieuwe mogelijkheden in plaats van vast te houden aan wat we al deden

In veel scholen zijn nog nauwelijks innovaties in het onderwijs met technologie tot stand gekomen: veel leraren gebruiken de technologie om te doen wat ze altijd hebben gedaan en kiezen die activiteiten die passen bij hun eigen opvattingen over lesgeven en leren.

• Transformeer afstandsonderwijs door nieuwe didactiek te verkennen.
   

Wilfried Admiraal is hoogleraar Onderwijskunde bij het ICLON aan de Universiteit Leiden.

Reageren? Mail [email protected]